Co potrafił samuraj - błyskawiczny zabójca, zdyscyplinowany poeta, wytrwały filozof?

Kto stoi po drugiej stronie śmiertelnego ostrza katany?

Wyobraź sobie katanę – długą, niezwykle ostrą broń, która jest symbolem śmiercionośnej precyzji. Po jednej stronie katany znajduje się jej mordercze ostrze – zdolne z łatwością zakończyć ludzkie życie. Po drugiej stronie tego ostrza stoi człowiek. Nie jest to jednak zwykły człowiek, lecz wojownik szkolony od wczesnego dzieciństwa w posługiwaniu się kataną w taki sposób, by od momentu uchwycenia rękojeści (tsuka), wyjęcia katany z pochwy (saya), aż po śmiertelne cięcie (kiri) i otrząśnięcie ostrza z krwi (chiburi) nie minęła więcej niż jedna sekunda. To wszechstronnie wyszkolony samuraj, którego umiejętności percepcyjne i fizyczne sprawiają, że w każdej wyobrażalnej sytuacji potrafi pozbawić życia.

Oczywiście, że jako społeczeństwo nie chcielibyśmy, by taka chodząca maszyna do zabijania była nieobliczalnym dzikusem, który nie czuje odpowiedzialności za swoje czyny. Przeciwnie, chcielibyśmy, aby samuraj, skoro już ma taką władzę nad życiem i śmiercią napotykanych ludzi, był wzorem cnót, wyedukowanym w kulturze, filozofii, poezji i przede wszystkim, by był mistrzem samodyscypliny, człowiekiem o ogromnym poczuciu odpowiedzialności zarówno za swoje czyny, jak i za innych ludzi.

I takiego, powyżej opisanego człowieka nazywamy właśnie samurajem. W dzisiejszym artykule poznamy, na czym polegało szkolenie samurajskie, jakie umiejętności zarówno bojowe, jak i duchowe i intelektualne posiadał samuraj i – jakim człowiekiem był (przynajmniej jego teoretyczny wzór, kulturowy ideał, do którego dążyli japońscy wojownicy).

(Muszę dodać, że ponieważ piszę o dużym zbiorze ludzi, to oczywistym jest, że jest to opis pewnych wspólnych cech, które najczęściej występowały, ale jako, że jest to opis grupy – jasnym jest, że były człowiek stanowił na swój szczególny sposób wyjątek od ogólnej zasady.)

Przypomnijmy krótko, kim byli samurajowie

Samuraje odgrywali kluczową rolę w kulturze i historii Japonii przez wieki, będąc nie tylko elitarnymi wojownikami, ale także strażnikami wartości moralnych i kulturalnych. Ich wpływ sięgał daleko poza pole bitwy – kształtowali politykę, literaturę, sztukę i filozofię kraju. Kodeks Bushido, który kierował ich życiem, podkreślał honor, lojalność, odwagę i samodyscyplinę, co uczyniło samurajów wzorami do naśladowania i symbolami japońskiej tożsamości. Nawet po upadku systemu feudalnego, dziedzictwo samurajów nadal wywiera znaczący wpływ na współczesną Japonię, inspirując zarówno literaturę, jak i popkulturę.

Samuraj, czyli "ten, który służy", wywodzi swoje znaczenie z japońskiego słowa „saburau” (侍う), co oznacza „służyć”. W okresie od XII do XIX wieku samuraje stanowili klasę wojowników, którzy służyli lokalnym panom, znanym jako daimyo, oraz shogunom. Byli to nie tylko mistrzowie w sztukach walki, ale również wykształceni i duchowo rozwinięci mężczyźni, którzy kultywowali wartości Bushido. W miarę upływu czasu, rola samurajów ewoluowała od prostych wojowników do administratorów i intelektualistów, co podkreśla ich wszechstronność i znaczenie w historii Japonii.

Edukacja samuraja obejmowała znacznie więcej niż tylko umiejętności bojowe. Samurajowie studiowali literaturę, filozofię, kaligrafię i sztuki piękne, aby rozwijać swój umysł i ducha. Znajomość klasycznej literatury oraz umiejętność tworzenia poezji (haiku), były równie ważne jak biegłość w sztukach walki. Filozofia konfucjańska oraz wpływy Zen były integralnymi częściami ich szkolenia, pomagając im osiągnąć wewnętrzny spokój i klarowność umysłu niezbędne na polu bitwy i poza nim.

To właśnie ta równowaga pomiędzy mistrzostwem w sztukach walki a głęboką duchowością i intelektualnym rozwojem czyniła samurajów tak niezwykłymi postaciami w historii Japonii. Ich życie było nieustannym dążeniem do doskonałości, zarówno w kontekście fizycznym, jak i duchowym. W tym artykule zgłębimy, jakie umiejętności i kompetencje musiał opanować samuraj, aby stać się prawdziwym mistrzem swojego rzemiosła i wzorem do naśladowania w społeczeństwie feudalnej Japonii.

WALKA

Samurajowie byli mistrzami wielu sztuk walki, które kształtowały ich jako wojowników zdolnych do walki w różnych sytuacjach i przeciw różnym przeciwnikom. Ich umiejętności bojowe obejmowały zarówno walkę wręcz, jak i z użyciem różnorodnych broni, co czyniło ich niezwykle wszechstronnymi i niebezpiecznymi. Jakie techniki walki musieli mieć perfekcyjnie opanowane?

Kenjutsu (剣術): Sztuka walki mieczem

Kenjutsu, co dosłownie oznacza "sztuka miecza", jest najważniejszych techniką walki praktykowaną przez samurajów. Kenjutsu ma swoje korzenie w XII wieku, kiedy to wojownicy zaczęli systematyzować swoje umiejętności użycia miecza. Jedną z najbardziej znanych szkół Kenjutsu jest szkoła Katori Shinto-ryu, założona przez Choiisai Ienao.

Trening w Kenjutsu obejmował naukę różnych technik cięć, parowania oraz uników, a także sparingów z wykorzystaniem drewnianych mieczy (bokuto). Samuraje musieli opanować sztukę precyzyjnych cięć (kiri) i skutecznej obrony, które były niezbędne do przetrwania na polu bitwy. Filozofia Kenjutsu podkreślała znaczenie jedności ciała i umysłu oraz nieustannego doskonalenia swoich umiejętności.

Współcześnie Kenjutsu nadal istnieje jako tradycyjna sztuka walki, jednak wiele jej technik i zasad wyewoluowało w nowoczesne dyscypliny takie jak Kendo (剣道), które jest sportową formą walki mieczem. Kendo, dosłownie "droga miecza", jest praktykowane na całym świecie i kładzie nacisk na rozwój charakteru oraz dyscypliny poprzez rygorystyczny trening z użyciem bambusowych mieczy (shinai) i ochronnego pancerza (bogu). Mimo że Kendo koncentruje się na sportowych aspektach walki, to jego korzenie i techniki wywodzą się bezpośrednio z tradycji Kenjutsu.

Kyujutsu (弓術): Sztuka łucznictwa

Kyujutsu, znane także jako Kyudo (弓道), czyli "droga łuku", było kolejną kluczową umiejętnością samurajów. Łucznictwo miało ogromne znaczenie w ich szkoleniu, szczególnie w czasach, gdy walka na dystans była bardzo ważna. Tradycja Kyujutsu sięga czasów starożytnych, ale to w okresie Heian (794-1185) i Kamakura (1185-1333) zaczęto formalizować techniki i styl łucznictwa.

Trening w Kyujutsu obejmował nie tylko naukę strzelania z łuku, ale także rozwijanie zdolności koncentracji i spokoju umysłu. Samuraje ćwiczyli strzelanie do celów stacjonarnych oraz ruchomych, często z konia (Yabusame, 流鏑馬). Tradycyjny japoński łuk, yumi (弓), był długi i asymetryczny, co wymagało specyficznej techniki trzymania i naciągania. Kyujutsu symbolizowało precyzję, dyscyplinę i harmonię między ciałem a duchem.

Współcześnie Kyujutsu jest kontynuowane i praktykowane jako Kyudo (弓道), co oznacza "droga łuku". Kyudo jest bardziej formalną i duchową wersją tradycyjnego łucznictwa, która kładzie duży nacisk na medytację, dyscyplinę i rozwój osobisty. Jest to nie tylko sztuka walki, ale również forma sztuki i duchowej praktyki. Kyudo jest praktykowane na całym świecie, a jego zasady i techniki są nauczane przez różne szkoły i organizacje, takie jak Międzynarodowa Federacja Kyudo (IKYF). Współczesne Kyudo zachowuje wiele elementów technicznych i filozoficznych z Kyujutsu, jednocześnie dostosowując się do nowoczesnych realiów.

Jujutsu (柔術): Techniki walki wręcz

Jujutsu  ("łagodna sztuka"), to system walki wręcz, który kładł nacisk na wykorzystanie siły i energii przeciwnika przeciwko niemu. Jujutsu rozwinęło się w okresie Edo (1603-1868) i było integralnym elementem szkolenia samurajów. Techniki Jujutsu obejmowały rzuty, dźwignie, chwytanie oraz uniki, które pozwalały na skuteczne neutralizowanie przeciwnika bez użycia broni.

Podstawowe elementy Jujutsu to techniki chwytów, dźwigni i rzutów. Rzuty miały na celu wytrącenie przeciwnika z równowagi i obezwładnienie go, podczas gdy dźwignie i chwyty były stosowane do kontrolowania i unieszkodliwiania przeciwnika. Znaczenie Jujutsu w przygotowaniu samurajów do walki wręcz było ogromne, ponieważ dawało im narzędzia do obrony w sytuacjach, gdy broń była niedostępna lub niepraktyczna.

Współcześnie Jujutsu jest nadal praktykowane, ale także wyewoluowało w kilka nowoczesnych dyscyplin. Jedną z najbardziej znanych form, która wyrosła z tradycyjnego Jujutsu, jest Judo (柔道), co oznacza "łagodna droga". Judo, stworzone przez Jigoro Kano w późnych latach XIX wieku, koncentruje się na rzutach, dźwigniach i duszeniach, a także na sportowym aspekcie walki. Kolejną współczesną formą jest Brazylijskie Jiu-Jitsu (BJJ), które powstało na bazie technik Jujutsu i Judo, skupiając się głównie na walce w parterze. Obydwie te dyscypliny kontynuują filozofię wykorzystania siły przeciwnika przeciwko niemu samemu, zachowując jednocześnie podstawowe techniki i zasady tradycyjnego Jujutsu i przystosowując je do współczesnych realiów sportowych i samoobrony.

Iaijutsu (居合術): Sztuka szybkiego dobywania miecza

Iaijutsu, dosłownie oznaczające "sztuka szybkiego dobywania miecza", jest jedną z najważniejszych umiejętności samurajów, skoncentrowaną na błyskawicznym dobywaniu i cięciu mieczem w jednej, płynnej sekwencji ruchów. Techniki Iaijutsu były niezwykle użyteczne w sytuacjach, gdzie samuraj musiał szybko reagować na niespodziewane zagrożenia. Opanowanie tych technik wymagało od wojownika nie tylko doskonałej koordynacji ruchowej, ale również spokoju umysłu i precyzji.

Sztuka Iaijutsu obejmuje różne techniki, takie jak dobywanie miecza (nukitsuke), cięcie (kiritsuke), a nawet oczyszczanie ostrza z krwi (chiburi) oraz chowanie miecza (noto). Trening koncentruje się na płynności i precyzji każdego ruchu, zaczynając od pozycji siedzącej lub stojącej, a kończąc na skutecznym cięciu przeciwnika. Filozofia Iaijutsu kładzie duży nacisk na rozwój duchowy, promując wewnętrzny spokój, koncentrację i zdecydowanie. Często jest to związane z praktykami medytacyjnymi, które pomagają samurajowi zachować jasność umysłu w obliczu niebezpieczeństwa.

Współcześnie Iaijutsu jest nadal praktykowane i uczy się go w wielu dojo na całym świecie, jednak w nowoczesnej formie znanej jako Iaido (居合道), co oznacza "droga szybkiego dobywania miecza". Iaido kładzie duży nacisk na duchowy i artystyczny aspekt technik, stając się bardziej formą sztuki niż czysto bojową dyscypliną. Niemniej jednak, podstawowe zasady i techniki pozostają niezmienne, co pozwala na zachowanie i przekazywanie tej starożytnej sztuki kolejnym pokoleniom praktyków.

Inne techniki walki zależne od używanej broni

Oprócz podstawowych umiejętności władania mieczem, samurajowie trenowali także sztukę walki różnymi broniami, co czyniło ich wszechstronnymi wojownikami. Do najważniejszych z tych sztuk należały:

 ▫ Sojutsu (槍術) – sztuka walki włócznią,

 ▫ Naginatajutsu (薙刀術) – sztuka walki naginatą,

 ▫ Hojutsu (砲術) – sztuka strzelania z broni palnej,

 ▫ Bojutsu (棒術) – sztuka walki kijem,

 ▫ Shurikenjutsu (手裏剣術) – sztuka rzucania ostrzy,

 ▫ Kusarigamajutsu (鎖鎌術) – sztuka walki kusarigamą (łańcuch z sierpem),

 ▫ Torite (捕手術) – sztuka chwytania i wiązania przeciwnika,

 ▫ Fukumibarijutsu (吹針術) – sztuka plucia igłami,

 ▫ Jittejutsu (十手術) – sztuka walki jitte (żelaznym trzonkiem)

 ▫ Tantojutsu (短刀術) – sztuka walki krótkim mieczem (tanto).

Każda z tych dyscyplin wymagała od samuraja nie tylko umiejętności technicznych, ale również strategicznego myślenia i adaptacji do różnych sytuacji bojowych.

UMIEJĘTNOŚCI PRAKTYCZNE

Samurajowie, oprócz biegłości w sztukach walki, musieli opanować szereg innych praktycznych umiejętności, które były niezbędne do przetrwania i skutecznego działania w różnych sytuacjach. Jedną z takich umiejętności była oczywiście jazda konna, znana jako Bajutsu (馬術). Trening Bajutsu obejmował nie tylko podstawowe umiejętności jazdy, ale również techniki walki z użyciem broni z siodła oraz taktyki kawalerii.

Kolejną istotną umiejętnością było Suijutsu (水術), czyli sztuka pływania i walki w wodzie. Samurajowie musieli być zdolni do przekraczania rzek, forsowania wodnych przeszkód oraz prowadzenia działań bojowych w środowisku wodnym. Suijutsu obejmowało techniki pływania w pełnym uzbrojeniu oraz sposoby na efektywne poruszanie się i walkę w wodzie.

Samurajowie rozwijali również inne praktyczne umiejętności, takie jak Tenmon (天文) – umiejętność nawigacji i obserwacji gwiazd, co pozwalało na planowanie działań wojennych i przemieszczanie się w trudnym terenie.

WARTOŚCI

Bushido, dosłownie oznaczające "drogę wojownika", to kodeks moralny i etyczny, który kierował życiem samurajów. Bushido łączył w sobie elementy różnych japońskich tradycji filozoficznych, religijnych i kulturowych, takich jak Zen, Konfucjanizm i Shintoizm. Pierwsze wzmianki o Bushido pojawiły się w okresie Kamakura (1185-1333), a jego zasady zostały sformalizowane w okresie Edo (1603-1868).

Kluczowe zasady Bushido obejmują lojalność, honor, odwagę i samodyscyplinę. Te wartości były fundamentem życia samurajów i miały głęboki wpływ na ich codzienne działania i decyzje. Japońscy filozofowie, tacy jak Yamaga Soko i Inazo Nitobe, pisali o Bushido, podkreślając jego znaczenie dla kształtowania moralności i charakteru samurajów. Z pism Yamagi Soko dowiadujemy się, że samurajowie byli kształtowani przez Bushido, które łączyło moralność Konfucjańską z praktycznymi zasadami wojownika, kładąc nacisk na rozwój moralny i duchowy. Inazo Nitobe w "Bushido: Dusza Japonii" pokazuje, jak wartości takie jak lojalność, honor, i odwaga wpływały na psychologiczną i emocjonalną siłę samurajów, kształtując ich jako jednostki zdolne do podejmowania trudnych decyzji i działania z determinacją i spokojem.

Podstawowymi wartościami, którymi według Bushido samurajowie musieli zawsze pozostawać wiernymi to:

Lojalność (忠義, chūgi)

Lojalność była absolutną podstawą Bushido. Samurajowie byli zobowiązani do bezwzględnej wierności swojemu panu, nawet kosztem własnego życia. Lojalność ta nie ograniczała się tylko do wierności władcy, ale również dotyczyła rodziny, przyjaciół i współtowarzyszy. Yamaga Soko podkreślał, że lojalność była podstawą zaufania, które cementowało relacje między samurajami a ich panami.

Honor (名誉, meiyo)

Honor był kolejną nadrzędną wartością w życiu samuraja. Wojownik musiał dążyć do zachowania swojego honoru i reputacji – zawsze. Również w sytuacji zagrożenia życia swojego, swoich bliskich, w każdej tzw. sytuacji „niemożliwej”. Utrata honoru była uważana za gorszą od śmierci, co z kolei prowadzi nas do praktyki seppuku, rytualnego samobójstwa, jako sposobu na odzyskanie honoru po popełnieniu hańbiącego czynu (temat ten warty jest odrębnego przeanalizowania, do czego zachęcam w naszym artykule tu: seppuku).

Odwaga (勇, yū)

Odwaga była nieodzowną cechą każdego samuraja. Bushido wymagało, aby wojownik nie bał się stawić czoła niebezpieczeństwu i śmierci. Odwaga samuraja była zarówno fizyczna, jak i moralna - obejmowała nie tylko gotowość do walki, ale także zdolność do podejmowania trudnych decyzji i stawania w obronie swoich przekonań. Odwaga ta była ściśle związana z filozofią Zen, która uczyła samurajów, jak zachować spokój i opanowanie w obliczu niebezpieczeństwa.

Samodyscyplina (自律, jiritsu)

Samodyscyplina była niezbędna do osiągnięcia doskonałości w Bushido. Samurajowie musieli nieustannie doskonalić swoje umiejętności bojowe, a także rozwijać swoje zdolności duchowe i intelektualne. Samodyscyplina obejmowała również kontrolę nad emocjami i pragnieniami, co pozwalało samurajom zachować klarowność umysłu i podejmować racjonalne decyzje. Filozofia Zen miała tutaj duże znaczenie, ucząc samurajów, jak poprzez medytację i introspekcję osiągnąć wewnętrzny spokój i równowagę.

Wpływ Bushido na życie samurajów był ogromny. Kodeks ten nie tylko kształtował ich działania na polu bitwy, ale również wpływał na ich życie codzienne, relacje międzyludzkie i podejście do obowiązków.

FILOZOFIA

Filozofia samurajów była złożonym systemem wartości i przekonań, które kształtowały ich życie, działania i podejście do świata. Była to mieszanka różnych tradycji filozoficznych i religijnych, które tworzyły unikalny kodeks etyczny i duchowy. Zawsze jednak pozostawały zgodne z nadrzędnym zestawem wartości kierujących życiem samuraja, czyli opisanym wcześniej Bushido.

Majime (真面目)

Majime oznacza powagę, sumienność i odpowiedzialność. Dla samurajów, majime było nie tylko cechą osobowości, ale również fundamentalną zasadą życia. Oznaczało to pełne zaangażowanie we wszystko, co robili, od codziennych obowiązków po walkę na polu bitwy. Samurajowie starali się być godni zaufania, rzetelni i konsekwentni w swoich działaniach. Upraszaczając, można powiedzieć, że to zasadzie majime zawdzięczamy brak podobizn uśmiechniętych samurajów oraz to, że jeśli samuraj za coś się zabierał – traktował to śmiertelnie poważnie. (patrz: majime)

Gaman (我慢)

Gaman to japońska koncepcja wytrzymałości i cierpliwości w obliczu trudności. Samurajowie byli trenowani, aby wytrzymać ból, niewygody i naciski bez skargi, zachowując spokój i determinację. Gaman było nie tylko cechą fizyczną, ale również emocjonalną i duchową, pozwalającą samurajom zachować równowagę i kontrolę nad sobą w najtrudniejszych sytuacjach. To ta wartość sprawia, że nigdy nie słyszeliśmy samuraja narzekającego na swój los. (patrz: gaman)

Makoto (誠)

Makoto oznacza szczerość i prawdziwość. Dla samurajów była to jedna z kluczowych wartości, oznaczająca nie tylko mówienie prawdy, ale także autentyczność w działaniach i intencjach. Makoto wiązało się z byciem prawdziwym wobec siebie i innych, a także z realizacją zobowiązań i obowiązków z pełnym zaangażowaniem. To ten rys sprawia, że w wizji idealnego samuraja, gdy ów coś obieca, wiemy, że choćby miał oddać życie, zrobi wszystko, by tę obietnicę spełnić. Również nie do pomyślenia jest, by w takiej wizji idealnego samuraj skłamał on dla, na przykład swojej korzyści – to też jest makoto.

Mono no Aware (物の哀れ)

Mono no aware to estetyczna i filozoficzna koncepcja, która oznacza "wrażliwość na przemijanie rzeczy" lub "smutek rzeczy". Samurajowie, poprzez swoje doświadczenia życiowe i medytacje, rozwijali głęboką świadomość i akceptację nietrwałości życia. Ta wrażliwość kształtowała ich postrzeganie świata i pomagała im cenić piękno chwil i doświadczeń, które, choć ulotne, były pełne znaczenia. To ten rys sprawia, że samurajowie niekiedy wydają się poetami, z resztą często właśnie nimi są. (patrz też: mono no aware)

Zen (禅)

Zen, jedna z głównych szkół buddyzmu, miał ogromny wpływ na filozofię samurajów. Zen kładł nacisk na medytację (zazen), wewnętrzny spokój i intuicyjne zrozumienie natury rzeczywistości. Samurajowie praktykowali Zen, aby rozwijać koncentrację, spokój umysłu i zdolność do natychmiastowego działania bez zbędnych myśli. Zen uczył ich, jak pozostać obecnymi w chwili, co było kluczowe zarówno w walce, jak i w codziennym życiu. Jest to też ta szczególna umiejętność odczuwania chwili obecnej i rzeczywistości (dziś mówimy „mindfullness”), która stoi u podstaw między innymi większości sztuk walki.

Konfucjanizm (儒教, jyukyo)

Konfucjanizm, wprowadzony do Japonii z Chin, również znacząco wpłynął na filozofię samurajów. Konfucjańskie wartości, takie jak lojalność, synowska pobożność, szacunek dla starszych i hierarchii społecznej, były zintegrowane z kodeksem Bushido. Konfucjanizm kładł nacisk na moralność, etykę i odpowiedzialność społeczną, co pomogło samurajom w kształtowaniu ich relacji z innymi i w wykonywaniu swoich obowiązków z najwyższą starannością. Być może trochę ryzykowne byłoby powiedzenie, że kodeks Bushido zawdzięczamy konfucjanizmowi, ale z pewnością łatwo… tak właśnie pomyśleć.

Shintoizm

Shintoizm, rodzimy system wierzeń w Japonii, również miał wpływ na samurajów. Shintoistyczne wierzenia w duchy (kami) i naturalne siły, a także rytuały oczyszczania i szacunku dla natury, były częścią duchowego życia samurajów. Shintoizm promował harmonię z naturą i wiarę w duchową obecność przodków, co wzbogacało duchową stronę życia samurajów.

WIEDZA

Literatura i sztuka

Znajomość klasycznej literatury japońskiej

Samurajowie, oprócz umiejętności bojowych, byli również dobrze wykształceni i kultywowali sztukę oraz literaturę. Znajomość klasycznej literatury japońskiej była obowiązkowa. Każdy samuraj musiał znać takie dzieła jak "Tale of Genji" (源氏物語, Genji Monogatari) autorstwa Murasaki Shikibu, uważaną za pierwszą powieść na świecie, oraz "The Tale of the Heike" (平家物語, Heike Monogatari), epicką opowieść o wojnie Genpei. Inne ważne dzieła to "Kokin Wakashū" (古今和歌集), zbiór klasycznej poezji japońskiej, oraz "Manyoshu" (万葉集), najstarszy zbiór poezji japońskiej.

Kaligrafia i poezja (haiku)

Kaligrafia, znana jako Shodo (書道), była istotną częścią edukacji samurajów. Uczyli się oni pisać pięknie i z precyzją, co było uważane za odzwierciedlenie wewnętrznego spokoju i dyscypliny. Poezja, zwłaszcza haiku, również odgrywała ważną rolę. Haiku, krótkie wiersze składające się z 17 sylab, pozwalały samurajom na wyrażenie swoich uczuć i obserwacji przyrody w skondensowanej formie. Znani poeci, których dzieła samurajowie musieli znać, to Matsuo Basho, uważany za mistrza haiku, oraz Yosa Buson i Kobayashi Issa.

Inne formy sztuki kultywowane przez samurajów

Samurajowie kultywowali również inne formy sztuki, takie jak ikebana (生け花) – sztuka układania kwiatów, oraz chado (茶道) – ceremonia i sztuka parzenia herbaty. Te praktyki były nie tylko formą ekspresji artystycznej, ale także sposobem na rozwijanie cierpliwości, precyzji i wewnętrznego spokoju. W ramach ceremonii herbacianej, samurajowie uczyli się wartości takich jak życzliwość, spokój i harmonia.

Historia i taktyka wojskowa

Studia nad historią Japonii i taktyką wojenną

Samurajowie studiowali historię Japonii, aby zrozumieć kontekst kulturowy i polityczny, w którym funkcjonowali. Znajomość przeszłych konfliktów, strategii wojennych i osiągnięć wielkich dowódców była kluczowa dla ich edukacji wojskowej. Ważne dzieła to "Taiheiki" (太平記), kronika wojen Nanboku-cho, oraz "Gukansho" (愚管抄), analiza historii Japonii autorstwa Jien. Oczywiście równie ważne były na wpół historyczne, pół legendarne utwory o początkach państwa japońskiego, takie, jak Kojiki, czy Nihon Shoki.

Znajomość strategii wojskowej i inżynierii obronnej

Studia nad strategiami wojskowymi obejmowały znajomość dzieł takich jak "Sztuka wojny" (孫子兵法) Sun Tzu oraz "Księga pięciu kręgów" (五輪書, Go Rin No Sho) autorstwa Miyamoto Musashi. Samurajowie musieli znać zasady planowania bitwy, manewrowania wojskami oraz budowania fortyfikacji. Inżynieria obronna była równie ważna – samurajowie uczyli się, jak projektować i budować zamki oraz inne struktury obronne, które mogły chronić ich ziemie i ludność. Znajomość tych zagadnień była istotna dla utrzymania przewagi militarnej i skutecznej obrony przed wrogami.

DZIEŃ Z ŻYCIA NASTOLATKA SZKOLĄCEGO SIĘ NA SAMURAJA

Wschód Słońca

Wschód słońca nad wschodnim horyzontem to dla młodego samuraja, mającego zaledwie dwanaście lat, początek nowego dnia pełnego intensywnego szkolenia. Życie młodego wojownika było zorganizowane wokół rygorystycznych harmonogramów, które miały na celu rozwijanie zarówno jego umiejętności fizycznych, jak i intelektualnych.

Poranne przygotowania

Rano młody samuraj wstawał i przystępował do porannych ćwiczeń rozciągających oraz medytacji. Medytacja, często inspirowana filozofią Zen, pomagała mu w rozwijaniu wewnętrznego spokoju i koncentracji, niezbędnych zarówno w walce, jak i w codziennym życiu.

Trening fizyczny

Po krótkim śniadaniu, składającym się z ryżu, bogatej w białko zupy miso z łososiem i tsukemono (kiszonych warzyw) ruszał na intensywny trening fizyczny. Młody samuraj ćwiczył różnorodne sztuki walki, zaczynając od kenjutsu (剣術) – sztuki walki mieczem. Pod czujnym okiem mistrza, chłopiec doskonalił techniki cięć, parowania oraz szybkiego dobywania miecza (iaijutsu, 居合術). Następnie ćwiczył łucznictwo (kyujutsu, 弓術), ucząc się precyzyjnego strzelania z yumi, tradycyjnego japońskiego łuku.

Edukacja intelektualna

Po przerwie na posiłek młody samuraj przystępował do nauki intelektualnej. Kluczowym elementem tej części dnia była kaligrafia (shodo, 書道), która rozwijała precyzję, cierpliwość i estetyczne poczucie piękna. Samurajowie studiowali klasyczne teksty literatury japońskiej pod okiem doświadczonego nauczyciela.

Studia filozoficzne

Ważną częścią edukacji były również studia filozoficzne. Młody wojownik zgłębiał nauki konfucjańskie, które kładły nacisk na moralność, etykę i hierarchię społeczną, oraz praktyki Zen, które uczyły medytacji i wewnętrznego spokoju. Lekcje te były nie tylko teoretyczne, ale również praktyczne – samurajowie uczyli się, jak stosować te zasady w codziennym życiu i na polu bitwy poprzez rozmowę z nauczycielem.

Popołudniowa herbata

Po pożywnym obiedzie, w skład którego wchodziła miska ryżu, grillowana ryba i marynowane warzywa wraz z tofu,  nadchodziła pora na praktykowanie pod okiem czujnego nauczyciela niezwykle ważnej ceremonii picia herbaty (chado, 茶道), która była praktyką medytacyjną i uczyła cierpliwości oraz precyzji.

Jujutsu

Tak wyciszony, chłopak ruszał do nauczyciela walki wręcz - kolejnym etapem były treningi w jujutsu (柔術), gdzie młody wojownik uczył się technik rzutów, dźwigni i chwytów, które pozwalały mu na skuteczne obezwładnianie przeciwnika bez użycia broni. Nieodłącznym elementem szkolenia były również zajęcia z jazdy konnej (bajutsu, 馬術), co pozwalało na opanowanie umiejętności walki z siodła.

Wieczorne refleksje

Dzień kończył się wieczorną medytacją i refleksją nad minionym dniem. Młody samuraj analizował swoje postępy, błędy i sukcesy, przygotowując się mentalnie na kolejny dzień treningu i nauki. Był to czas na kontemplację i wdzięczność za ten kolejny dzień.

W ten sposób, przez codzienne, rygorystyczne szkolenie, młody samuraj stopniowo przekształcał się w wszechstronnie wykształconego wojownika, gotowego do pełnienia swojej roli w społeczeństwie feudalnej Japonii.

Szkoły samurajów

Młodzi samurajowie byli kształceni w szerokim zakresie umiejętności, które były niezbędne do ich roli jako wojowników i strażników moralności. Proces edukacji mógł być zorganizowany na różne sposoby. Wiele rodzin samurajskich wynajmowało różnych nauczycieli specjalizujących się w konkretnych dziedzinach, takich jak sztuki walki, kaligrafia, literatura, strategia wojskowa, czy filozofia. Każdy nauczyciel przekazywał swoją specjalistyczną wiedzę, co pozwalało młodemu samurajowi rozwijać wszechstronne umiejętności.

Alternatywnie, samurajowie mogli uczęszczać do renomowanych szkół, które oferowały kompleksowe programy treningowe. Szkoły te często funkcjonowały jako internaty, gdzie młodzi wojownicy mieszkali i trenowali pod okiem mistrzów. Uczniowie byli zobowiązani do przestrzegania surowych zasad i rygorystycznego harmonogramu treningów, co miało na celu kształtowanie ich zarówno fizycznie, jak i duchowo.

Katori Shinto-ryu (香取神道流)

Katori Shinto-ryu, założona w XV wieku przez Choiisai Ienao, jest jedną z najstarszych i najbardziej szanowanych szkół samurajskich. Szkoła ta kładzie duży nacisk na tradycyjne techniki walki mieczem (kenjutsu), walkę włócznią (sojutsu), łucznictwo (kyujutsu), oraz strategię wojenną (heihō).

Specyficzne metody treningowe i administracji Katori Shinto-ryu obejmują:

▫ Kata: formalne zestawy ruchów, które są ćwiczone w celu doskonalenia techniki i koordynacji.

▫ Sparingi: kontrolowane walki, które mają na celu rozwijanie umiejętności praktycznych.

▫ Mokuroku: system stopniowania i certyfikacji, który dokumentuje postępy ucznia.

Yagyu Shinkage-ryu (柳生新陰流)

Yagyu Shinkage-ryu, założona przez Kamiizumi Nobutsuna i rozwinięta przez Yagyu Munetoshi w XVI wieku, jest kolejną znaną szkołą samurajską, która specjalizuje się w sztuce walki mieczem. Szkoła ta jest znana ze swojego unikalnego podejścia do technik defensywnych i filozofii walki.

Specyficzne metody treningowe Yagyu Shinkage-ryu obejmują:

▫ Muto-dori: techniki walki bez użycia broni, gdzie samuraj uczy się rozbrajać przeciwnika gołymi rękoma.

▫ Taijutsu: techniki unikania i parowania ataków, które kładą nacisk na płynność ruchów i minimalizowanie siły używanej do obrony.

▫ Kenjutsu: zaawansowane techniki miecza, które koncentrują się na precyzyjnym i efektywnym cięciu oraz obronie.

Obie te szkoły, mimo że różniły się w podejściu i technikach, miały wspólny cel: kształtowanie samurajów, którzy byli nie tylko mistrzami w sztukach walki, ale także osobami o głębokim zrozumieniu filozofii, strategii i etyki. Dziś, te szkoły nadal istnieją, kontynuując tradycje i przekazując wiedzę kolejnym pokoleniom praktyków na całym świecie.

Zakończenie

Samurajowie byli nie tylko mistrzami sztuk walki, ale także wszechstronnie wykształconymi i duchowo rozwiniętymi osobami. W teorii ich systemu wartości, ich życie było przepełnione dyscypliną, poświęceniem i ciągłym dążeniem do doskonałości. Oprócz umiejętności bojowych, posiadali także szeroką wiedzę z zakresu literatury, filozofii i sztuk pięknych. Ciekawostką jest, że samurajowie często komponowali własne wiersze haiku, które miały nie tylko artystyczną wartość, ale także były formą medytacji i introspekcji. Haiku pozwalało im na chwilę refleksji i połączenia z naturą, co było niezwykle istotne w ich duchowym rozwoju.

Wielu samurajów było również biegłych w kaligrafii i malarstwie tuszem, znanym jako sumi-e. Sztuka ta, wymagająca precyzji i kontroli oddechu, była doskonałym uzupełnieniem ich treningu fizycznego i mentalnego. Kaligrafia i malarstwo nie tylko kształtowały ich umiejętności artystyczne, ale także były formą wyrazu duchowej harmonii i wewnętrznego spokoju, które były nieodzowną częścią samurajskiego etosu. Dzięki tym praktykom, samurajowie stawali się nie tylko wybitnymi wojownikami, ale również ludźmi o głębokiej wrażliwości i zrozumieniu świata.

Sprawdź podobne artykuły:

Mistrz miecza i słowa Miyamoto Musashi: Samuraj, Artysta i Filozof

Ashigaru a samuraje – Kto rzeczywiście wygrywał bitwy Japonii?

Starcie samurajów z rōninami w barze Ikedaya – noc, kiedy zajazd stał się krwawym polem bitwy

Wszystko o samurajskiej katanie - budowa, historia, zwyczaje i znaczenie

Japońskie uzbrojenie pod lupą: wiwisekcja zbroi samuraja

Redaktor naczelny

 Pasjonat kultury azjatyckiej z głębokim uznaniem dla różnorodnych filozofii świata. Z wykształcenia psycholog i filolog - koreanista. W sercu programista (gł. na Androida) i gorący entuzjasta technologii. W chwilach spokoju hołduje zdyscyplinowanemu stylowi życia, głęboko wierząc, że wytrwałość, nieustający rozwój osobisty i oddanie się swoim pasjom to mądra droga życia.

Osobiste motto:

"Najpotężniejszą siłą we wszechświecie jest procent składany." - Albert Einstein (prawdopodobnie)

  Mike Soray

     (aka Michał Sobieraj)

Napisz do nas...

Ciechanów, Polska

dr.imyon@gmail.com

___________________

inari.smart

Chcesz się podzielić swoimi przemyśleniami czy uwagami o stronie lub apce? Zostaw nam wiadomość, odpowiemy szybko. Zależy nam na poznaniu Twojej perspektywy!