Maska Majime – japoński duch rozdarty między inspirującym ideałem i zniewalającym batem

Społeczeństwo za maską

 

W sercu kultury Japonii, wyspiarskiej i nie zawsze zrozumiałej dla nas, Europejczyków, leży koncepcja Majime – termin, który z pozoru może wydawać się prosty, lecz w rzeczywistości kryje w sobie głębokie znaczenie i odzwierciedla kluczowe wartości społeczne. Majime odnosi się do osób charakteryzujących się powagą, uczciwością i odpowiedzialnością. Te cechy nie są postrzegane jako ograniczenia, ale raczej jako zalety, które umożliwiają harmonijne funkcjonowanie w ramach społeczeństwa.

 

Znaczenie Majime można interpretować na wielu poziomach – od osobistego poświęcenia i dyscypliny po szeroko rozumiane oddanie społeczności i kultury pracy. W kontekście japońskim, Majime wykracza poza bycie tylko cechą charakteru; to filozofia życia, która przekłada się na sposób, w jaki ludzie podejmują decyzje, budują relacje i przyczyniają się do społecznego dobra. Przez promowanie rzetelności i zaangażowania, Majime jest nie tylko osobistym wyborem, ale także społecznym oczekiwaniem, wpisującym się w szerszy kanon wartości, które kształtują japońską kulturę i tożsamość.

 

Dla osób, które chcą lepiej zrozumieć kulturę japońską, jest to koncepcja – klucz do zrozumienia wielu zjawisk i, co ważniejsze, po prostu stylu bycia Japończyków. Jako Europejczycy, jako osoby Zachodu, ceniący sobie przede wszystkim wolność, indywidualizm, prawo wyboru, może nam się nie podobać to, co zobaczymy. Ale przecież nie musi – chcemy poznać inną, jakże obcą kulturę, nie musimy od razu szafować naszymi wartościującymi ocenami tego, czy owego, prawda?

 

Majime, to w skrócie godny szacunku, honorowy samuraj, dla którego sprawa, o którą walczy jest wszystkim. To cichy, ale bardzo twórczy mangaka, który całe życie poświęcił swojej twórczości. To też głęboko okaleczona psychicznie osoba, która, jako hikikomori jest „skazana” na 50 lat życia w samotnym więzieniu swojego małego mieszkania. To również młody pracownik korporacji, który pracuje po 16 godzin dziennie i który praktycznie sprzedał swoją przyszłość dla idei pracownika idealnego. Koncepcja „Majime”, jak i inne ideały w każdej kulturze może być zarówno inspirująca, motywująca i skłaniająca do samorozwoju, jak i również niewoląca, potencjalnie destrukcyjna i śmiertelna. Przypatrzmy się jej, w celu lepszego zrozumienia Wyspiarzy.

 

 

 

Co znaczy „Majime”?

 

Słowo Majime składa się z trzech znaków kanji: 真 (shin), 面 (men), oraz 目 (moku), które razem tworzą bogate w znaczenie pojęcie, odnoszące się do powagi, uczciwości i odpowiedzialności. Pierwszy znak, 真, oznacza "prawdę" i podkreśla autentyczność oraz szczerość charakterystyczne dla majime. Drugi znak, 面, interpretowany jako "twarz" lub "maska", może odnosić się do sposobu prezentacji siebie w społeczeństwie, a także do idei zewnętrznej manifestacji wewnętrznych wartości. Trzeci znak, 目, odnoszący się do "oka" lub "doświadczenia", sugeruje, że majime wiąże się z głęboką świadomością oraz uważnym obserwowaniem otaczającej rzeczywistości.

 

Koncepcja Majime leży u podstaw kultury japońskiej, sięgającą korzeniami okresów, kiedy społeczna harmonia i hierarchia odgrywały kluczowe role w codziennym życiu. Można przypuszczać, że już w okresie Edo (1603-1868), kiedy konfucjańskie wartości takie jak porządek, dyscyplina i odpowiedzialność były promowane wśród społeczeństwa, Majime zaczęło być postrzegane jako cenna cecha osobowości. W tej epoce, kiedy lojalność wobec pana i dążenie do doskonałości w każdym aspekcie życia były niezwykle ważne, Majime mogło służyć jako wyznacznik zaufania i niezawodności.

W nowożytnej historii Japonii, zwłaszcza w okresie Meiji (1868-1912) i późniejszym czasie, gdy Japonia dążyła do modernizacji i integracji z Zachodem, Majime zaczęło odgrywać rolę w adaptacji zachodnich praktyk pracy przy jednoczesnym zachowaniu japońskich wartości i etyki. Kultura pracy, która ceni wysiłek, poświęcenie i lojalność, była i jest nadal nasycona duchem Majime.

Współcześnie, Majime nadal pełni funkcję krytyczną w japońskim miejscu pracy, edukacji i społeczeństwie, będąc symbolem oddania i rzetelności. Jednakże, w miarę jak Japonia coraz bardziej angażuje się w dialog globalny, pojęcie to również ewoluuje, dostosowując się do zmieniających się norm społecznych i wartości, które coraz bardziej doceniają równowagę między pracą a życiem osobistym oraz otwartość na emocje i indywidualność.

 

 

Czym jest majime – podstawy pojęcia

 

Koncepcja Majime odnosi się do głęboko zakorzenionej w japońskiej kulturze cechy charakteru, która jest ceniona zarówno w życiu prywatnym, jak i zawodowym. Osoby określane mianem majime (tak, to jest przymiotnik) są postrzegane jako poważne, rzetelne, odpowiedzialne, a przede wszystkim oddane swoim obowiązkom. Cechuje ich głębokie zaangażowanie w to, co robią, oraz niezachwiana uczciwość wobec otaczających ich ludzi i powierzonych im zadań.

 

Ideał Majime trochę mi się kojarzy z oficerami Star Fleet ze Star Treka, szczególnie TNG. Takie skojarzenie, przepraszam.

 

 

Cechy charakterystyczne osób Majime

 

▫ Poważne podejście do życia: Osoby majime podchodzą do swoich obowiązków z dużą powagą, traktując je z odpowiednim szacunkiem i zaangażowaniem. Nie oznacza to jednak braku poczucia humoru, lecz raczej skłonność do traktowania spraw serio, kiedy sytuacja tego wymaga.

 

▫ Rzetelność i uczciwość: Są to ludzie, którzy cenią prawdę i transparentność w swoich działaniach. Ich uczciwość jest wzorem do naśladowania, zarówno w relacjach zawodowych, jak i osobistych.

 

▫ Odpowiedzialność: Majime dotyczy również poczucia odpowiedzialności za powierzone zadania i obowiązki. Osoby o takim charakterze nie uchylają się od odpowiedzialności, lecz przyjmują ją, często nawet w sytuacjach wymagających poświęceń.

 

▫ Zaangażowanie i lojalność: Zaangażowanie w pracę i lojalność wobec pracodawcy lub grupy są kluczowymi elementami majime. Często wiąże się to z długoterminowym zobowiązaniem do organizacji lub celu.

 

 

 

Rola majime w społeczeństwie

 

W kontekście społecznym i zawodowym, majime jest postrzegane jako niezbędna cecha liderów, pracowników i uczniów. W miejscu pracy osoby majime są cenne ze względu na ich niezawodność i zdolność do przewodzenia poprzez własny przykład. W szkole, uczniowie majime są cenieni za swoje zaangażowanie w naukę i poważne traktowanie obowiązków. Uczeń majime to ktoś, kto rzetelnie podchodzi do nauki, ale także poza zajęciami lekcyjnymi aktywnie i z pełnym zaangażowaniem uczestniczy w innych, około-naukowych zajęciach. Naukę, szczególnie ten jej wycinek, który sobie wybrał na specjalizację (może to być biologia, może być gra na puzonie, matematyka wyższa albo sport) traktuje bardzo „serio”, z powagą podchodzi do wyzwań i jest pełen pasji.

 

Majime jest również koncepcją, która pomaga utrzymać harmonię w społeczeństwie. Poprzez promowanie odpowiedzialnego i rzetelnego zachowania, majime przyczynia się do budowania zaufania i wzajemnego szacunku między ludźmi. Pomimo że koncepcja ta może wydawać się wymagająca, jest ona uznawana za klucz do osiągnięcia osobistego i zawodowego sukcesu w Japonii.

 

W szerszym kontekście, Majime wyróżnia się jako kulturowy archetyp, odzwierciedlający głęboko zakorzenioną w japońskiej kulturze wartość społeczną, która kładzie nacisk na znaczenie zaangażowania, odpowiedzialności i powagi w podejściu do życia. Pomimo swojej złożoności i wymagającej natury, majime jest postrzegane jako cecha aspiracyjna, motywująca ludzi do ciągłego rozwoju i doskonalenia siebie w harmonii z otaczającym ich światem.

 

 

 

Pogłębiona refleksja

 

Koncepcja Majime jest ściśle powiązana z japońską filozofią życia i etyką pracy, odzwierciedlającą głębokie, kulturowe przekonania o znaczeniu odpowiedzialności, rzetelności i harmonii w społeczeństwie. Ta filozofia ma swoje korzenie w wielu tradycyjnych systemach myślenia, które wpłynęły na japońską kulturę, takich jak konfucjanizm, buddyzm zen i shintoizm, choć zdecydowanie najbliżej jej do tego pierwszego.

 

Buddyzm Zen kładzie nacisk na znalezienie głębokiego znaczenia w codziennych czynnościach i pracy, podkreślając wartość uważności i zaangażowania. W tym kontekście, Majime może być postrzegane jako wyraz tej filozofii, manifestujący się poprzez pełne zaangażowanie w wykonywane zadania i poważne podejście do życia.

 

Shintoizm, z kolei, kładzie nacisk na czystość, szacunek dla natury i harmonię, co może być odniesieniem do dążenia do harmonii w relacjach międzyludzkich, które Majime promuje.

 

Konfucjanizm, z jego naciskiem na hierarchię, porządek i etykę interpersonalną tworzy ramy Majime. Poszanowanie dla starszych i wyższych rangą, lojalność i odpowiedzialność są cechami, które konfucjanizm ceni, a które ściśle wiążą się z byciem osobą Majime. Najłatwiej zobrazuje to powiedzenie (koreańskie, nie japońskie, ale oddające tę ideę): „Być uczciwym, to znaczy robić to, co w swojej roli powinno się robić, a nie to, co by się chciało robić”. To właśnie stwierdzenie może być rozumiane jako wyznacznik idei azjatyckich takich, jak moralność konfucjańska, czy maska majime. Jednocześnie stanowi też ono dla nas, Europejczyków, przypomnienie o tym, jak odmienna jest kultura Japonii - byśmy zawsze starali się unikać dopowiadania sobie kontekstów zachodnich tam, gdzie ich nie ma.

 

Mimo że koncepcja Majime wydaje się zasadniczo pozytywna na wielu płaszczyznach, niektórzy filozofowie i krytycy społeczni wskazują na potencjalne negatywne skutki tej cechy.

 

W japońskim kontekście, maska Majime może mieć cały szereg konsekwencji, które dla jednostki mogą być niebezpieczne, potencjalnie śmiertelne. Majime to ideał, który jest zarazem środkiem wywierania presji. Presji społecznej, która jest bardzo silna, podwójnie, jeśli działa na umysły młodych Japończyków wychowywanych według ideałów majime od dziecka. Presja, która w efekcie przynosi ekstremalne problemy społeczne, które na taką skalę są obecne tylko w Japonii.

 

Mianowicie – całkowite wycofanie się z życia społecznego, zwane hikikomori (czytaj: hikikomori), kiedy człowiek spędza 50 lat swojego życia zamknięty w czterech ścianach, na utrzymaniu swoich 80-letnich rodziców (problem 8050). Osoba, która nie dała się złamać tej presji, ale żyje w jej ryzach, to pracownik „idealny” – pracuje po 14, 16 godzin dziennie 6 dni w tygodniu (siódmy dzień odsypia) i jest całkowicie oddany swojej pracy (i tylko jej). Taka miłość do pracy kończy się, w gorszym przypadku, zjawiskiem karoshi (smierć przez przepracowanie, czytaj: karoshi) lub samobójstwem (w Japonii mamy najwyższy wskaźnik samobójstw na świecie, czytaj: aokigahara). W trochę lepszym przypadku ucieczką od swojego życia, i to taką totalną, co nazwiemy jouhatsu (czytaj: jouhatsu). W najłagodniejszym przypadku może to prowadzić do samotniczego życia – nie ma czasu na założenie rodziny (czytaj: parasite singles), co z kolei prowadzi obecnie społeczeństwo Japonii ku niżowi demograficznemu zwanego inaczej wymarciem (czytaj: kraj inercji i tu: genkai shuraku).

Być może powyższa interpretacja jest mocno przerysowana, z całą pewnością też koncepcja majime nie jest jedynym powodem wyżej wymienionych problemów. Niemniej jednak – problemy te istnieją, to akurat jest fakt.

 

Mimo tych problemów wyzwań, Majime nadal odgrywa kluczową rolę w kształtowaniu indywidualnej i zbiorowej tożsamości Japończyków. Promuje wartości takie jak uczciwość, rzetelność i zaangażowanie, które są fundamentalne dla utrzymania harmonii społecznej i wspierania wspólnego dobra. Jak z każdą filozofią czy cechą charakteru, kluczem jest znalezienie równowagi, która pozwala na zachowanie własnej tożsamości i zdrowia psychicznego, jednocześnie przyczyniając się do społeczności i kultury pracy.

 

Oddajmy głos innym perspektywom patrzenia na ideał majime.

 

 

 

Dōgen Zenji i majime: dążenie do autentyczności

 

Praktyka uważności i obecność w chwili: Dōgen kładł ogromny nacisk na znaczenie bycia całkowicie obecnym w danej chwili i praktykowaniu uważności (Shikantaza). W kontekście Majime, taka obecność i skupienie na wykonywanej czynności mogą być postrzegane jako wyraz głębokiego zaangażowania i powagi w podejściu do życia i obowiązków. Dla Dōgena, pełne zaangażowanie w chwilę obecną jest drogą do głębszego zrozumienia siebie i świata.

 

Autentyczność i wyrażanie prawdziwego "ja": Dōgen nauczał, że praktyka Zen prowadzi do odkrycia prawdziwej natury własnego istnienia. W kontekście Majime, można to interpretować jako zachętę do żywienia i wyrażania swojej autentycznej tożsamości, nawet w obliczu społecznych oczekiwań i presji. Autentyczność i szczerość, które są cenne dla osoby majime, mogą być zrozumiane jako odzwierciedlenie głębokiej wewnętrznej prawdy, którą Dōgen umieszczał w centrum praktyki Zen.

 

Znaczenie pracy i codziennych czynności: Dōgen podkreślał, że oświecenie można znaleźć w codziennych czynnościach i pracy, co jest bliskie koncepcji Majime. Traktowanie swoich obowiązków z najwyższą powagą i zaangażowaniem, nawet jeśli są one pozornie trywialne, jest wyrazem głębokiego zrozumienia i szacunku dla życia. Ta filozoficzna perspektywa zachęca do przemyślenia, jak nawet najprostsze działania mogą być uważane za ścieżkę do duchowego wzrostu i samorealizacji.

 

Harmonia między indywidualnością a społeczeństwem: W japońskiej myśli filozoficznej, znalezienie równowagi między osobistymi pragnieniami a społecznymi obowiązkami jest kluczowym wyzwaniem. Dōgen, promując ideę, że oświecenie jest dostępne dla każdego poprzez autentyczne życie i praktykę, sugeruje, że Majime może służyć jako most między osobistym dążeniem do prawdy a koniecznością działania w ramach społeczeństwa. Poprzez autentyczne i zaangażowane życie, jednostka nie tylko realizuje swoje duchowe cele, ale także przyczynia się do dobra większej wspólnoty.

 

 

 

Tetsuro Watsuji i majime: Międzyludzka współzależność i społeczne obowiązki

 

Rozważając Majime z perspektywy innego filozoficznego podejścia, warto zwrócić uwagę na pracę Tetsuro Watsuji (和辻 哲郎), jednego z najbardziej wpływowych japońskich filozofów XX wieku. Watsuji jest znany przede wszystkim za swoje prace dotyczące etyki i filozofii społecznej, gdzie eksploruje relacje międzyludzkie, kulturowe i środowiskowe aspekty bytowania. Jego koncepcja Fūdo (風土), tłumaczona jako „klimat” lub „środowisko”, oraz rozważania na temat ningen (人間), co oznacza „ludzkość” lub „bycie ludzkim”, mogą dostarczyć interesujących wglądów w rozumienie Majime.

 

Współzależność w ningen: Watsuji podkreślał, że istota ludzka (ningen) jest z definicji istotą międzyludzką, która nie może istnieć niezależnie od innych. W tej koncepcji Majime może być postrzegane jako wyraz odpowiedzialności i zaangażowania, które wynikają z fundamentalnej międzyludzkiej współzależności. Dla Watsuji, bycie majime to nie tylko indywidualny wybór, ale także społeczne zobowiązanie do przyczyniania się do dobra wspólnego poprzez poważne i odpowiedzialne podejście do życia.

 

Etyka oparta na Fūdo: Watsuji argumentował, że nasze moralne i etyczne postawy są głęboko zakorzenione w środowisku kulturowym i naturalnym, w którym żyjemy. Majime, w kontekście jego filozofii, może być rozumiane jako sposób, w jaki ludzie reagują na wymagania swojego „klimatu” społecznego – zarówno w sensie literalnym, jak i metaforycznym. Majime jako cecha charakteru odzwierciedla więc zarówno indywidualne dążenie do etyczności, jak i adaptację do społecznych oczekiwań i norm kulturowych.

 

Rola społecznych norm i oczekiwań: Dla Watsuji, etyka jest nieodłącznie związana z konkretnym kontekstem społecznym i kulturowym, w którym działamy. W japońskim społeczeństwie, gdzie dużą wagę przywiązuje się do harmonii grupowej i społecznych obowiązków, Majime może być postrzegane jako kluczowy element utrzymywania tej harmonii. Przez poważne traktowanie własnych zadań i poczucie odpowiedzialności, osoby majime przyczyniają się do społecznej kohezji i kontynuacji kulturowych tradycji.

 

Znaczenie dla indywidualnej tożsamości: W filozofii Watsuji, tożsamość jednostki jest nieodłącznie związana z jej relacjami z innymi. Bycie majime może więc służyć nie tylko jako wyraz osobistego zaangażowania i etyki, ale także jako sposób na budowanie i utrzymywanie relacji społecznych. W tej perspektywie, Majime staje się zarówno środkiem wyrazu indywidualnego charakteru, jak i mechanizmem integracji społecznej.

 

Podsumowując, perspektywa Tetsuro Watsuji na Majime podkreśla złożoność i głębię tej koncepcji, łącząc indywidualne dążenie do moralności i etyczności z nieodzowną międzyludzką współzależnością i społecznymi oczekiwaniami. Przez tę soczewkę, Majime jawi się nie tylko jako osobista cnota, ale także jako kluczowy element w utrzymaniu społecznej harmonii i kulturowej ciągłości.

 

 

 

Majime w popkulturze

 

Gdybyśmy mieli podać przykłady występowania majime w popkulturze Japonii, to po prostu można by było zamieścić listę wszystkich jej dzieł. Wszystkich, ponieważ trudno sobie wyobrazić japoński utwór (czy to mangę, czy film), w którym nie widać u jego podstaw koncepcji majime. Niemniej, poniżej podaję kilka takich przykładów, które być może ułatwią w przyszłości dostrzeżenie motywów majime w innych utworach.

 

 

Anime i Manga

 

▫ "Shouwa Genroku Rakugo Shinjuu": To anime bada życie postaci aspirujących do zostania mistrzami rakugo (japońska forma narracyjnej komedii), gdzie cechy majime są kluczowe dla ich rozwoju osobistego i zawodowego. Główni bohaterowie, przestrzegający tradycji i poważnie podchodzący do swojego rzemiosła, doskonale odzwierciedlają ducha Majime w swoim zaangażowaniu i dążeniu do doskonałości.

▫ "Great Teacher Onizuka (GTO)": Chociaż główny bohater, Eikichi Onizuka, na pierwszy rzut oka może wydawać się daleki od bycia majime, jego poważne podejście do nauczania i prawdziwa troska o uczniów ukazuje głębsze znaczenie tej koncepcji. Onizuka pokazuje, że Majime może również oznaczać głębokie zaangażowanie w dobro innych, nawet jeśli metody są nietypowe.

 

Gry video

 

▫ "Persona" (seria): Gry z serii "Persona" są znane z eksplorowania psychologicznych i społecznych aspektów życia młodych ludzi. Postacie w tych grach często zmierzają się z presją bycia majime w szkole i społeczeństwie, jednocześnie starając się odkryć i zaakceptować swoje prawdziwe ja. Gra ukazuje balans między społecznymi oczekiwaniami a indywidualnymi potrzebami, podkreślając znaczenie autentyczności.

▫ "Final Fantasy" (seria): Te klasyki RPG oferują głęboki wgląd w lojalność, honor i powagę przez pryzmat swojej skomplikowanej fabuły i rozbudowanych postaci. Motyw Majime przejawia się tu przez postacie, które poważnie traktują swoje role i obowiązki, często stawiając dobro większej całości ponad osobiste pragnienia.

 

 

Wpływ na globalne postrzeganie japońskiej kultury

 

Przedstawienie Majime w japońskiej popkulturze ma istotny wpływ na globalne postrzeganie Japonii. Dzięki międzynarodowej popularności anime, mangi i japońskich gier wideo, odbiorcy na całym świecie mają możliwość zrozumienia co oznaczają powaga, zaangażowanie i odpowiedzialność w japońskiej kulturze. Poprzez te media, Majime jest prezentowane nie tylko jako cnota, ale też jako cecha, która może prowadzić do konfliktów wewnętrznych i zewnętrznych, zapewniając bardziej złożony i zróżnicowany obraz japońskiej tożsamości.

 

 

Podsumowanie

 

W miarę zbliżania się do końca naszej podróży przez złożony świat majime, staje się jasne, że ta koncepcja jest czymś więcej niż tylko przymiotnikiem opisującym pewne cechy charakteru. Jest to fenomen, który ma głębokie korzenie w japońskiej kulturze i społeczeństwie, służący jako most między indywidualnym dążeniem a zbiorowym obowiązkiem. Majime ujawnia się jako dwie strony tej samej monety, z jednej strony inspirując do dyscypliny, odpowiedzialności i zaangażowania, a z drugiej — uwydatniając presję społeczną i potencjalne ryzyko dla zdrowia psychicznego i emocjonalnego dobrostanu. Ta dwoistość podkreśla potrzebę poszukiwania równowagi, zarówno na poziomie osobistym, jak i w szerszym kontekście społecznym.

 

Podsumowując, Majime jest jak lustrzane odbicie Japonii — złożone, pełne kontrastów i ciągle ewoluujące. Jest to koncepcja skomplikowana i bogata, przez co wymykająca się ramom tak ograniczonej wypowiedzi, jaką jest artykuł na stronie internetowej. Tak naprawdę udało nam się zaledwie dotknąć tego tematu – pobieżnie omówić dwóch filozofów, wymienić główne problemy społeczne, które mogą być powiązane z tym ideałem i sprawdzić kilka przykładów z popkultury. Autor ma skromną nadzieję, że powyższy opis da jednak przynajmniej Czytelnikowi pewną umiejętność do dostrzegania i odczytywania w utworach kultury japońskiej motywów majime. A w najlepszym razie – zainspiruje do poszukiwania dalszych informacji i zgłębienia tego bardzo wielopłaszczyznowego tematu.