Japońskie Kitsune – demoniczne i święte lisy manipulujące życiem nieświadomych ludzi
Manipulator o dziewięciu ogonach
Japońskie kitsune są nieoczywiste, po części mroczne i demoniczne, po części święte i boskie. Legendy i opowieści z nimi związane są często mroczne i krwawe, budzące niepokój i strach. Kitsune są mistrzami psychologii, manipulatorami, iluzjonistami i niechybnie sprowadzają na nic niespodziewających się ludzi nieszczęścia i śmierć. Podwójnie jest zatem mylące, że kiedy indziej z kolei odgrywają role świętych opiekunów ludzi. Nic dziwnego, że łatwo ulec ich oszustwom.
Kitsune, mistyczne lisy z japońskiego folkloru, od wieków fascynują swoim tajemniczym urokiem i niezwykłymi mocami. W japońskich legendach te nadprzyrodzone stworzenia mogą żyć setki lat, zyskując coraz więcej mocy i mądrości z każdym kolejnym ogonem. Wyobraź sobie lisa, który po osiągnięciu dziewięciu ogonów staje się niemal boską istotą, zdolną do przemiany w piękną kobietę lub starca, rzucania iluzji i wpływania na ludzkie losy.
Może pamiętasz z "Naruto", potężnego lisa o dziewięciu ogonach, znanego jako Kurama. W grze "Ōkami" gracze wcielają się w boginię Amaterasu, która przybiera postać białego wilka, współpracując z mistycznymi kitsune, aby przywrócić równowagę w świecie. "Persona 4" przedstawia kitsune jako duchowego opiekuna świątyni, który oferuje pomoc bohaterom w zamian za wypełnianie zadań. Również w anime "InuYasha" spotykamy małego lisa o imieniu Shippo, który towarzyszy bohaterom w ich przygodach. Te postacie, choć fikcyjne, czerpią głęboko z bogatej tradycji kitsune, przypominając nam o ich nieustającej obecności i znaczeniu w japońskiej mitologii i popkulturze. Omówimy wiele takich przykładów. A także opowiemy sobie w dzisiejszym artykule mroczną i krwawą legendę o kitsune na dworze cesarza, pochodzącą wprost ze średniowiecznego Otogizōshi. Uważny Czytelnik pewnie domyśli się też po logo ikigai-manga-dive.pl, że kitsune, zarówno jako lis i jako youkai jest szczególnie bliski autorowi strony.
Zapraszam!
Co oznacza nazwa „Kitsune”?
Kanji dla słowa "kitsune" (狐) składa się z dwóch elementów: "犭" (radical dla zwierząt) i "瓜" (fragment oznaczający melon, z powodów fonetycznych). Razem tworzą symbol przedstawiający lisa. Innymi, związanymi z „kitsune” terminami są:
▫ Zenko (善狐): Zenko oznacza "dobrego lisa" i odnosi się do łagodnych kitsune, które służą bóstwu Inari. Są one często przedstawiane jako białe lisy i są uważane za opiekunów świątyń oraz strażników przed złem.
▫ Nogitsune (野狐): Nogitsune oznacza "dzikiego lisa" i odnosi się do złośliwych kitsune, które są znane ze swoich psot i zdolności do wprowadzania ludzi w błąd. Są one często przedstawiane jako czarne lisy i są związane z chaosem i nieporządkiem.
▫ Kyūbi no Kitsune (九尾の狐): Kyūbi no Kitsune oznacza "dziewięcioogoniasty lis" i odnosi się do najpotężniejszych kitsune, które osiągają boski status po zdobyciu dziewięciu ogonów. Są one zdolne do wielkich czynów magicznych i są symbolem ogromnej mocy i mądrości.
Jaki jest kitsune?
Wygląd
▫ Liczba ogonów i ich znaczenie (do dziewięciu ogonów): Kitsune mogą mieć do dziewięciu ogonów, a liczba ogonów jest wskaźnikiem ich wieku, mądrości i mocy. Każdy dodatkowy ogon oznacza coraz większe zdolności magiczne.
▫ Zmiany w wyglądzie z wiekiem i mocą (biała i złota sierść): Z wiekiem i rosnącą mocą kitsune, ich sierść może zmieniać kolor na biały lub złoty, co symbolizuje ich boski status i wielką moc.
▫ Umiejętność przemiany w ludzi: Kitsune mają zdolność przemiany w ludzi, zazwyczaj przybierając postać pięknych kobiet, starców lub młodych mężczyzn, co pozwala im na interakcję z ludźmi i manipulowanie nimi.
Charakter
Kitsune mogą być zenko, czyli dobrymi kitsune, które służą bóstwu Inari i przynoszą ludziom szczęście, lub nogitsune, czyli złymi kitsune, które wprowadzają ludzi w błąd i sprawiają kłopoty. Zenko są często opiekunami świątyń, pomagającymi ludziom i chroniącymi przed złem. Nogitsune natomiast czerpią przyjemność z psot i manipulacji, często wykorzystując swoje zdolności do przemiany i iluzji, aby oszukiwać i zwodzić ludzi. Mogą również tymczasowo kontrolować bezpośrednio danego cżłowieka, powodując, że ich ofiara zachowują się dziwnie i kompromitują się przed społecznością. Zenko są kojarzone z pozytywnymi cechami, takimi jak lojalność, mądrość i opiekuńczość, podczas gdy nogitsune reprezentują chaos, złośliwość i nieprzewidywalność.
Kitsune i Inari – aspekt religijny
Kitsune są uważane za posłańców Inari, bóstwa płodności, ryżu, rolnictwa i dobrobytu. Inari jest jednym z najważniejszych bóstw w shintoizmie, a kitsune pełnią rolę jego duchowych pomocników, przekazując wiadomości i przynosząc błogosławieństwa wiernym.
W shintoizmie kitsune są postrzegane jako święte istoty, które mogą przynosić szczęście i chronić przed nieszczęściami. Często uważa się, że mają moc przewidywania przyszłości i wpływania na ludzkie losy. Kitsune są również symbolem mądrości, sprytu i lojalności.
Świątynie Inari, zwane Inari-jinja, są jednymi z najliczniejszych w Japonii. Przed wejściem do tych świątyń często znajdują się rzeźby kitsune, które mają chronić miejsce przed złymi duchami. Kitsune są zazwyczaj przedstawiane z kluczami do spichlerzy ryżowych, zwojami lub kulami w pyskach, co symbolizuje ich rolę jako strażników dostatku i dobrobytu. Najbardziej znana świątynia Inari to Fushimi Inari Taisha w Kyoto, słynąca z tysięcy czerwonych bram torii i licznych posągów kitsune.
Moce i umiejętności kitsune
Kitsune są znane ze swoich niezwykłych zdolności. Jedną z ich najbardziej znanych umiejętności jest zdolność przemiany w ludzi. Kitsune potrafią przybrać postać pięknych kobiet, starców czy młodych mężczyzn, co pozwala im swobodnie poruszać się w ludzkim świecie i manipulować nim według własnych potrzeb. Ta zdolność jest często wykorzystywana do tworzenia iluzji, które mogą zmylić i oszukać ludzi. Kitsune potrafią stworzyć iluzję całkowicie odmiennej rzeczywistości, co sprawia, że ofiary nie są w stanie odróżnić prawdy od fikcji.
Kolejną niezwykłą umiejętnością kitsune jest zdolność do czytania myśli i wpływania na sny ludzi. Mogą wniknąć w umysły swoich ofiar, poznać ich najskrytsze myśli i marzenia, a następnie manipulować nimi w sposób, który przynosi korzyści samym kitsune. Te zdolności czynią je nie tylko mistrzami iluzji, ale także potężnymi przeciwnikami, zdolnymi do kontrolowania i manipulowania ludzkimi losami na wiele sposobów.
Jednym z najbardziej charakterystycznych elementów związanych z kitsune jest kitsune-bi, czyli "lisie ognie". Są to mistyczne płomienie, które kitsune potrafią tworzyć za pomocą swoich ogonów lub oddechu. Te płomienie mogą być używane do oświetlania drogi, odstraszania wrogów lub jako narzędzie do zmylenia ludzi. Kitsune-bi są często przedstawiane w legendach jako tajemnicze światła pojawiające się w nocy, które prowadzą ludzi w głąb lasu lub w inne nieznane miejsca.
Kitsune-tsuki, czyli opętanie przez kitsune, to kolejna z ich mocy. Wierzono, że kitsune mogą wniknąć w ciała ludzi, zwykle młodych kobiet, i przejąć nad nimi kontrolę. Osoby opętane przez kitsune zaczynają zachowywać się dziwnie, często wykazując nadludzkie zdolności lub nagłe zmiany osobowości. W tradycyjnych wierzeniach, opętanie przez kitsune było uważane za poważne zagrożenie, często wymagające przeprowadzenia odpowiednich egzorcyzmów i rytuałów.
Legenda Tamamo no Mae
ze zbioru Otogizōshi
W dawnych czasach okresu Heian, w oku 1150, za panowania cesarza Konoe, na dworze cesarskim w Japonii żyła służka o imieniu Tamamo no Mae. Była nie tylko najpiękniejszą kobietą w całym kraju, ale również niezwykle inteligentną i utalentowaną. Jej skóra miała delikatny, złocisty blask, a jej włosy lśniły jak jedwab. Ciało Tamamo no Mae naturalnie wydzielało przyjemny zapach, a jej ubrania zawsze pozostawały nieskazitelnie czyste, niezależnie od upływu czasu.
Nie było niczego, czego Tamamo no Mae nie wiedziała. Bez względu na to, jakie pytanie jej zadano, zawsze odpowiadała z łatwością i precyzją, cytując starożytne teksty i objaśniając skomplikowane nauki. Pewnego dnia cesarz Konoe postanowił przetestować jej wiedzę. Zapytał ją o szczególnie trudne nauki buddyjskie, a ona bez wahania odpowiedziała, cytując dosłownie teksty sprzed wielu wieków. Cesarscy dworzanie byli oszołomieni jej mądrością.
"Tamamo no Mae, powiedz mi, co naprawdę kryje się za pojęciem 'Drogi Mlecznej'?" - zapytał cesarz podczas jednej z audiencji.
"O, wielki cesarzu, jakże ktoś tak pokorny jak ja miałby znać odpowiedź na tak wzniosłe pytanie? Ale myślę, że 'Droga Mleczna' to nic innego jak duchy chmur unoszące się po niebie." - odpowiedziała Tamamo no Mae, a cesarz skinął głową, zachwycony jej odpowiedzią.
Z czasem cesarz zaczął spędzać z nią coraz więcej czasu, traktując ją jak swoją małżonkę. Tamamo no Mae stała się ulubienicą całego dworu. Pewnej nocy, podczas występu muzycznego w Seiryoden, silny wiatr zdmuchnął wszystkie światła. W ciemności nagle pojawiło się jasne światło, które emanowało z ciała Tamamo no Mae, oświetlając całą salę. Dworzanie patrzyli na nią z niedowierzaniem, a cesarz uznał ją za wcielenie samego Buddy.
Jednak pewnego dnia cesarz nagle zachorował. Jego stan zdrowia pogarszał się z każdym dniem, a lekarze nie byli w stanie znaleźć przyczyny choroby. W akcie desperacji, cesarz zwrócił się do nadwornego wróżbity Yasunari, aby ten przepowiedział, co mogło być przyczyną jego choroby. Yasunari, rzucając wróżby, odkrył, że za stan cesarza odpowiedzialna jest Tamamo no Mae. W rzeczywistości była ona stuletnią lisicą z równin Nasuno w prowincji Shimotsuke, która przybrała postać pięknej kobiety, aby zdobyć władzę.
"Tamamo no Mae jest demonem, który przybył tu, by cię zabić, mój cesarzu" - wyznał Yasunari, z trudem powstrzymując drżenie w głosie – „w sposób najbardziej okrutny: omamiła wszystkich, by zabijać cię panie powoli, kawałek po kawałeczku, gdy ty z nią spędzałeś wspólne wieczory”.
Cesarz początkowo nie chciał wierzyć w przepowiednię, że Tamamo no Mae jest przyczyną jego choroby. Była dla niego zbyt cenna i niezwykle oddana. Jednakże, gdy jego stan zdrowia wciąż się pogarszał, dworzanie naciskali, aby podjąć działania zgodnie z radą wróżbity. Postanowiono wezwać Tamamo no Mae do złożenia ofiary bogom, mając nadzieję, że w ten sposób przywróci zdrowie cesarzowi, a w najgorszym razie, że podczas świętego rytuału pokaże się jej demoniczna natura.
Tamamo no Mae, niechętnie zgadzając się na udział w ceremonii, przystąpiła do rytuału. Jednak w momencie, gdy miała złożyć ofiarę, na czas mgnienia oka rozproszyła się i przestala utrzymywać swój wygląd młodej kobiety. Tamamo no Mae nagle zniknęła, a zamiast niej pojawił się wielki, złowrogi lis. Było to ostateczne potwierdzenie, że była dziewięcioogonowym kitsune, który oszukiwał wszystkich na dworze cesarskim.
Cesarz nakazał natychmiastowe polowanie na demoniczną lisicę. Dwaj najlepsi wojownicy, Kazusa-no-suke i Miura-no-suke, zostali wybrani do tej misji. Po długich przygotowaniach i modlitwach, wyruszyli na równiny Nasuno, by schwytać Tamamo no Mae. Przez wiele dni ścigali lisicę, która z łatwością unikała ich zasadzki dzięki swoim nadprzyrodzonym zdolnościom.
Pewnej nocy, podczas krótkiego snu, Miura-no-suke miał sen, w którym piękna kobieta błagała go o litość. "Jutro stracę życie z twojej ręki. Proszę, oszczędź mnie" - mówiła we łzach. Miura-no-suke obudził się zdecydowany, że musi zakończyć tę misję.
Następnego dnia, o świcie, lisica próbowała uciec w góry. Miura-no-suke, z napiętym łukiem, wystrzelił strzałę, która trafiła lisicę prosto w serce. Tamamo no Mae padła martwa na ziemię, a jej ciało zostało zabrane do stolicy jako dowód triumfu. Cesarz, choć wciąż osłabiony, poczuł ulgę, wiedząc, że niebezpieczny demon został pokonany.
Ciało Tamamo no Mae zostało później przekształcone w kamień zwany Sessho-seki, który według legendy zabija każdego, kto go dotknie. Tak zakończyła się historia jednej z najbardziej złowrogich postaci w japońskim folklorze, której legenda przetrwała wieki, budząc strach i fascynację wśród ludzi.
Historia legendy i pochodzenie
Powyższa legenda o kitsune jest jedną z najbardziej znanych, mrocznych historii o kitsune w japońskim folklorze. Opowieść ta jest częścią większego zbioru opowieści zwanych Otogizōshi, które były popularne w okresie Muromachi (1336-1573).
Otogizōshi
Otogizōshi to kolekcja krótkich opowieści, które były szeroko rozpowszechniane w Japonii od XIV do XVII wieku. Te historie, często ilustrowane, miały na celu zarówno rozrywkę, jak i edukację. Otogizōshi obejmują szeroki zakres tematów, w tym legendy, mitologię, opowieści o duchach, a także historie o bohaterach i bóstwach. Dzięki swojej popularności, Otogizōshi odegrały znaczącą rolę w kształtowaniu kultury literackiej i folklorystycznej Japonii.
Legenda Tamamo no Mae idealnie wpisuje się w ramy Otogizōshi, łącząc elementy mitologii, magii i moralizujących przesłań. Opowieść o Tamamo no Mae jest klasycznym przykładem historii, która wykorzystuje postać kitsune do przekazania zarówno strachu przed nieznanym, jak i moralnych lekcji o naturze oszustwa i zaufania.
Kitsune w popkulturze
Anime
InuYasha (anime, Rumiko Takahashi, 2000)
"InuYasha" opowiada historię Kagome Higurashi, zwykłej dziewczyny z Tokyo, która przenosi się do feudalnej Japonii przez magiczną studnię. Tam spotyka pół-demona InuYashę i razem wyruszają na poszukiwania fragmentów rozbitego klejnotu Shikon, który ma ogromną moc. W tej przygodzie towarzyszy im Shippo, mały kitsune. Shippo jest młodym, psotnym lisem-duchem, który dołącza do grupy bohaterów po tym, jak jego rodzina zostaje zabita przez demony. Jego postać wprowadza do serii element humorystyczny, ale także głębsze wątki emocjonalne związane z utratą rodziny i poszukiwaniem sprawiedliwości.
Naruto (anime, Masashi Kishimoto, 2002)
"Naruto" to historia młodego ninja, Naruto Uzumakiego, który pragnie stać się najpotężniejszym ninja w swojej wiosce, czyli Hokage. W ciele Naruto uwięziony jest Kurama, dziewięcioogonowy lis-demon (kitsune), który był odpowiedzialny za zniszczenie wioski wiele lat wcześniej. Kurama, znany również jako Kyūbi, odgrywa kluczową rolę w fabule, wpływając na moc Naruto i jego rozwój jako wojownika. Relacja między Naruto a Kuramą ewoluuje z wzajemnej wrogości do współpracy i zaufania, co jest centralnym wątkiem w całej serii.
Gry wideo
Persona 4 (gra video, Atlus, 2008)
"Persona 4" to gra RPG, w której grupa licealistów bada serię tajemniczych morderstw w swoim mieście, korzystając z mocy swoich Person, czyli duchowych manifestacji ich wewnętrznej siły. W grze pojawia się kitsune jako duchowy opiekun małej świątyni, który oferuje pomoc graczom w zamian za wypełnianie zadań. Kitsune w "Persona 4" pomaga bohaterom poprzez leczenie ich ran i udzielanie wsparcia duchowego, co podkreśla jego rolę jako dobrego ducha w japońskim folklorze.
Ōkami (gra video, Clover Studio, 2006)
"Ōkami" to gra akcji, w której gracze wcielają się w boginię Amaterasu, przybierającą postać białego wilka. Amaterasu współpracuje z różnymi postaciami, w tym kitsune, aby przywrócić równowagę i harmonię w świecie. Kitsune w "Ōkami" są przedstawiane jako mądre i pomocne duchy, które wspierają Amaterasu w jej misji, podkreślając ich rolę jako opiekunów i przewodników w japońskiej mitologii.
Ghost of Tsushima (gra video, Sucker Punch, 2020)
"Ghost of Tsushima" to gra akcji osadzona w XIII-wiecznej Japonii, gdzie gracze wcielają się w samuraja Jin Sakaia, który stara się obronić swoją wyspę przed mongolską inwazją. W grze pojawiają się święte lisy, które prowadzą gracza do ukrytych świątyń Inari. Te świątynie poprzez modlitwy i błogosławieństwa wzmacniając zdolności Jina. Kitsune w "Ghost of Tsushima" są symbolem duchowego przewodnictwa i ochrony.
Zakończenie
Wieleset letnia obecność kitsune w mitologii, literaturze i współczesnej popkulturze świadczy o ich trwałym uroku i znaczeniu. Fascynujące jest, jak te mistyczne lisy łączą w sobie elementy dobroci i zła, będąc zarówno opiekunami, jak i psotnikami. Ta dualność sprawia, że kitsune są tak intrygujące i złożone, a ich legendy nadal przyciągają uwagę ludzi na całym świecie, inspirując do tworzenia kolejnych, wcale nieoczywistych opowieści.
Warto zauważyć, że według niektórych wierzeń kitsune mogą używać swoich ogonów do tworzenia ognistych kul zwanych kitsune-bi, które mogą być widziane tylko przez osoby o czystym sercu. Ponadto, istnieje legenda, że jeśli ktoś złapie kitsune, może zyskać od niego jedno życzenie, ale musi być ostrożny, aby nie obrazić ducha, ponieważ kitsune mogą być bardzo mściwe. Te i wiele innych ciekawostek sprawiają, że kitsune pozostają niezwykle interesującym elementem japońskiego folkloru, zachęcając do wprowadzania elementów tego mitu do kolejnych dzieł popkultury.
Sprawdź podobne artykuły:
Yōkai i Kami: Bestiariusz mitologicznych istot Japonii w anime
Kocie demony zemsty w japońskich legendach: mroczny Bakeneko
Mroczna procesja Hyakki Yagyō – noc, kiedy wszystkie japońskie demony wychodzą na ulice
Niezwykły i dziwny świat kami: przegląd bóstw i bogiń japońskiej mitologii
10 mitów urbanistycznych Tokyo – poznajmy japoński folklor XXI wieku
Redaktor naczelny
Pasjonat kultury azjatyckiej z głębokim uznaniem dla różnorodnych filozofii świata. Z wykształcenia psycholog i filolog - koreanista. W sercu programista (gł. na Androida) i gorący entuzjasta technologii. W chwilach spokoju hołduje zdyscyplinowanemu stylowi życia, głęboko wierząc, że wytrwałość, nieustający rozwój osobisty i oddanie się swoim pasjom to mądra droga życia.
Osobiste motto:
"Najpotężniejszą siłą we wszechświecie jest procent składany." - Albert Einstein (prawdopodobnie)
Mike Soray
(aka Michał Sobieraj)
Napisz do nas...
Ciechanów, Polska
dr.imyon@gmail.com
___________________
inari.smart
Chcesz się podzielić swoimi przemyśleniami czy uwagami o stronie lub apce? Zostaw nam wiadomość, odpowiemy szybko. Zależy nam na poznaniu Twojej perspektywy!