Mroczna procesja Hyakki Yagyō – noc, kiedy wszystkie japońskie demony wychodzą na ulice

Youkaiowa jazda bez trzymanki

Czasem, przy sprzyjających warunkach, gdy ułożenie zarówno planet, jak i rzeczy ziemskich zbiegnie się z tajemnym wzorem, nadchodzi noc, gdy historia splata się nadprzyrodzonym i zachodzi fenomen, który od wieków budzi trwogę i fascynację. To Hyakki Yagyō - Nocna Parada Stu Demonów, zjawisko,które łamie zasady tego, co uważamy za rzeczywistość, otwierając drzwi do świata yōkai, tych nieuchwytnych istot, które zamieszkują najciemniejsze zakątki japońskiej wyobraźni.

Przez wieki, Hyakki Yagyō było nie tylko tematem opowieści przekazywanych przy ogniskach i w zaciszach domostw; stało się ważnym elementem literatury, sztuki, a nawet, współcześnie, rozrywki, inspirując twórców mang, anime oraz gier video. To zjawisko, które na pierwszy rzut oka wydaje się być tylko przerażającą paradą nadprzyrodzonych istot, w rzeczywistości niesie ze sobą znacznie głębsze znaczenie, odbijając się echem w duchowości, sztuce i społecznym DNA Japonii.

Pochód Hyakki Yagyō, z jego kalejdoskopem yōkai - od złośliwe oni po zdradliwe kitsune i tajemnicze tengu - jest niczym żywa, pulsująca opowieść, która przemawia do nas poprzez stulecia, przypominając o niezwykłej równowadze między światem ludzi a tym, co znajduje się tuż poza zasięgiem naszego postrzegania. W tym artykule wybierzemy się w podróż przez nocną paradę, odkrywając jej korzenie, ewolucję i niezatarty ślad, jaki Hyakki Yagyō pozostawiło na krajobrazie japońskiej kultury. Zapnij pasy - czeka nas noc pełna tajemnic, a każdy cień może skrywać mroczną historię sprzed wieków.

Etymologia i znaczenie nazwy

Hyakki Yagyō, zapisywane kanji jako 百鬼夜行, to termin, który w języku polskim najczęściej tłumaczy się jako „Nocna Parada Stu Demonów”. Każdy znak w tej sekwencji ma zakodowane znaczenie, którego zrozumienie przybliży nas do pojęcia tego, co się dzieje, gdy brama między naszą rzeczywistością a domeną demonów się otwiera.

百 (hyaku) oznacza „sto” i w kontekście Hyakki Yagyō symbolizuje ogromną, niemal nieograniczoną różnorodność. Liczba ta nie tyle wskazuje na dokładną liczbę uczestników pochodu, co na niezliczoną mnogość istot, które mogą się w nim pojawić, podkreśla bogactwo i złożoność nadprzyrodzonego świata yōkai.

鬼 (ki lub oni) odnosi się do demonów lub duchów, ale w szerszym kontekście japońskiej kultury, słowo to może być interpretowane jako enigmatyczne byty zwane yōkai – istoty mieszczące się gdzieś pomiędzy czystym złem a radosną złośliwością, często posiadające zarówno przerażające, jak i komiczne cechy.

夜行 (yagyō), składające się z kanji dla „noc” (夜) i „przejść/przemierzyć” (行), bezpośrednio odnosi się do nocnego przemarszu. To połączenie słów podkreśla nocny, tajemniczy charakter zjawiska, sugerując podróż lub przemarsz przez mroku zaklętej nocy.

Razem, 百鬼夜行, Hyakki Yagyō to coś więcej niż tylko suma poszczególnych części – to zaproszenie do świata, w którym granica między tym, co realne, a tym, co nadprzyrodzone, zostaje chwilowo zatarta. Nazwa ta nie tylko opisuje fizyczne zjawisko pochodu yōkai, ale również służy jako metafora dla niezgłębionej enigmy japońskiej nocy.

Opis zjawiska

Hyakki Yagyō, noc, kiedy granice między naszym światem a krainą yōkai zanikają ku zgrozie ludzkich mieszkańców Ziemi, jest wydarzeniem pełnym tajemnicy i niepokoju, ale i niezwykłej urody. Gdy zmrok zapada, a cisza nocna zdaje się głębsza niż kiedykolwiek, rozpoczyna się niezwykła parada. To czas, gdy zastępy duchów, demonów i niesamowitych istot, przebranych w barwne i czasem groteskowe stroje, wyłania się z zakamarków wyobraźni, by zatańczyć na ulicach i ścieżkach Japonii.

Pochód ten jest niczym niekończący się spektakl, gdzie każdy yōkai ma swoją własną historię i charakter, tworząc kalejdoskop postaci tak różnorodnych, jak samo życie. Na czele marszu kroczy Nurarihyon, duch przypominający szlachetnego starca z głową w kształcie tykwy, ubrany w długie, jakby płynące na wietrze szaty. Jego niepozorna postać zwodzi, bowiem jest on mistrzem złudzeń, wprowadzającym chaos i zamieszanie, gdziekolwiek się pojawi.

Tuż za nim, możemy zauważyć tanukich, złośliwie oszukańczych, zdolnych do metamorfozy w przedmioty codziennego użytku po to tylko, by namieszać w życiu prostych ludzi. Nieopodal, przemyka Kappa, wodny yōkai o żółwiowym ciele i talerzu wypełnionym magiczną wodą na głowie, zawsze gotowy do psot i wybryków. W tłumie dostrzec też można przerażające Tengu, ptasie demony o długich nosach, które z niecierpliwością czekają, by zaplątać nieostrożnych w swoje intrygi.

Jednak Hyakki Yagyō to nie tylko przemarsz znanych yōkai. To także czas, gdy najbardziej nieuchwytne i tajemnicze istoty, te, które zwykle ukrywają się w cieniu, decydują się dołączyć do pochodu. Aosagibi, duchy ognia, delikatnie tańczą wokół, rzucając na otoczenie blask swojej tajemniczej, zielonej poświaty. Niespokojne duchy przedmiotów, które po latach zaniedbania zdobyły własną świadomość (tsukomogami), również przyłączają się, nadając paradzie element komiczny swoimi nieoczekiwanymi kształtami i nietypowymi zachowaniami.

Tak rozpoczyna się noc pełna czarów i niespodzianek, gdy Hyakki Yagyō przejmuje kontrolę nad światem. Mieszanka grozy i groteski, prawdziwy teatr duchów, który od wieków inspirował i przerażał, jednocześnie będąc przypomnieniem o bogactwie i głębi japońskiej mitologii i folkloru. Czy to spektakl strachu, czy cudów, zależy tylko od tego, z której strony barierki się znajdujemy, gdy nocna parada stu demonów przechodzi obok.

Historia parady demonicznych istot

Wzmianki o Hyakki Yagyō w dawnych tekstach i przekazach

Początki Hyakki Yagyō sięgają głęboko w starożytną historię Japonii, z pierwszymi wzmiankami pojawiającymi się już w okresie Heian (794-1185), kiedy to literatura i sztuka zaczęły eksplorować bogaty świat wierzeń w duchy i yōkai. Teksty takie jak "Konjaku Monogatarishū" nie tylko opowiadały o spotkaniach z nadprzyrodzonymi bytami, ale także zaczęły kształtować wyobrażenia o nocnych paradach demonów. Te wczesne opowieści stworzyły podstawę dla dalszego rozwoju motywu Hyakki Yagyō, przekształcając je z czasem w bardziej zorganizowane i złożone przedstawienia.

Ewolucja pojęcia przez wieki: wpływy kulturowe i zmiany w percepcji

W miarę upływu czasu, gdy kolejne epoki historyczne Japonii nadeszły: Muromachi i Edo, pojęcie Hyakki Yagyō ewoluowało, będąc wzbogacane o nowe elementy i odzwierciedlając zmieniające się przekonania oraz wartości społeczne. W okresie Muromachi, popularne stały się emakimono (zwijane malowidła) przedstawiające Hyakki Yagyō, ukazując niesamowitą różnorodność yōkai w dynamicznych, często humorystycznych scenach. To właśnie te wizualne interpretacje przyczyniły się do dalszego rozpowszechnienia i ugruntowania Hyakki Yagyō w japońskiej kulturze.

W okresie Edo, fascynacja yōkai i Hyakki Yagyō osiągnęła nowy poziom, czego przykładem są liczne ukiyo-e (drewniane bloki drukarskie) przedstawiające te zjawiska. Kultura popularna tego okresu, w tym teatr kabuki i literatura, często czerpała z motywów Hyakki Yagyō, przekształcając je w ważny element rozrywki i sztuki.

Kluczowe postacie i wydarzenia, które wpłynęły na rozwój tradycji

Jedną z kluczowych postaci, która miała znaczący wpływ na rozwój tradycji Hyakki Yagyō, był Toriyama Sekien, artysta i uczony z okresu Edo, który stworzył serię ilustracji yōkai w swoich pracach "Gazu Hyakki Yagyō" (Ilustracje nocy stu demonów). Sekien nie tylko zgromadził szeroką gamę yōkai z różnych źródeł, ale także wprowadził nowe, twórcze interpretacje tych istot, wzbogacając i rozwijając kanon Hyakki Yagyō.

Inne ważne wydarzenia, które przyczyniły się do ewolucji i popularności Hyakki Yagyō, obejmują rozwój drukarstwa i ukiyo-e, co umożliwiło szerszą dystrybucję i dostępność obrazów przedstawiających te nocne parady. Dodatkowo, w okresie Meiji i późniejszych, zachodnie wpływy i modernizacja Japonii otworzyły nowe drogi interpretacji i przedstawienia yōkai, co zaowocowało ich obecnością w nowych formach mediów, takich jak manga i anime.

Współcześnie, Hyakki Yagyō kontynuuje ewolucję, łącząc tradycyjne motywy z nowoczesnymi interpretacjami, co świadczy o nieustającej fascynacji i znaczeniu tych nadprzyrodzonych parad w japońskiej kulturze i sztuce. To zjawisko, będąc odzwierciedleniem ludzkich obaw, pragnień oraz wyobraźni, pozostaje niezwykle żywe, dynamiczne i inspirujące dla kolejnych pokoleń twórców i odbiorców.

"Gazu Hyakki Yagyō" – czyli jak widziano paradę demonów w okresie Edo

Toriyama Sekien, urodzony w 1712 roku, był japońskim artystą ukiyo-e, mnichem buddyjskim, oraz nauczycielem sztuki, który zasłynął jako jeden z pierwszych ilustratorów, dokumentujących bogaty świat yōkai - japońskich duchów, demonów i innych nadprzyrodzonych istot. Jego dzieło "Gazu Hyakki Yagyō" (画図百鬼夜行), czyli "Ilustrowana Nocna Parada Stu Demonów", opublikowane po raz pierwszy w 1776 roku, stanowiło przełom w sposobie przedstawienia yōkai w japońskiej kulturze. Sekien, wykorzystując swoje umiejętności i wiedzę o folklorze, stworzył serię rycin, która nie tylko rozświetliła tajemniczy świat yōkai, ale także nadała mu nowy wymiar artystyczny.

Technika stosowana przez Sekiena w "Gazu Hyakki Yagyō" opiera się na tradycyjnym japońskim drzeworycie ukiyo-e, który pozwala na wyjątkowo szczegółowe przedstawienie postaci i scen. Dzieło składa się z serii ilustracji, każda poświęcona różnym yōkai, uchwyconym w charakterystycznych dla nich działaniach lub po prostu prezentującym ich niezwykłe cechy. Sekien z dużą dokładnością oddaje detale - od złożonych wzorów na ubraniach po wyrafinowane linie twarzy. Każda rycina jest bogata w elementy symboliczne, często zawiera także krótkie opisy lub wiersze, które dodatkowo wyjaśniają naturę danej istoty.

W "Gazu Hyakki Yagyō" można odnaleźć szeroki wachlarz yōkai, od dobrze znanych, takich jak tanuki (psotne zwierzę przypominające szopa) i kappa (wodny demon o ciele żółwia), po mniej znane i bardziej enigmatyczne istoty, jak np. Noppera-bō (duch bez twarzy). Sekien często przedstawia yōkai w interakcji z ludzkim światem, co wprowadza elementy humorystyczne, ale też czasem przerażające. Jego prace charakteryzują się subtelnym połączeniem realizmu z fantastyką, przez co widz ma wrażenie, że przedstawione sceny mogłyby w jego życiu.

Przesłanie i znaczenie "Gazu Hyakki Yagyō" jest wielowarstwowe. Po pierwsze, Sekien dążył do zarchiwizowania i udokumentowania różnorodności yōkai, które pełniły ważną rolę w japońskim folklorze i wyobraźni. Przez przedstawienie ich w formie artystycznej, nie tylko zachował te postacie dla przyszłych pokoleń, ale także przyczynił się do wzrostu zainteresowania nimi. Po drugie, dzieło to może być interpretowane jako komentarz do społeczeństwa - poprzez alegoryczne użycie yōkai, Sekien mógł wyrażać opinie na temat ludzkich zachowań, lęków i pragnień. "Gazu Hyakki Yagyō", choć na pierwszy rzut oka jest zbiorem rycin nadprzyrodzonych istot, stanowi głębokie studium ludzkiej natury, ukazując, jak cienka jest granica dzieląca nasz świat od świata duchów.

Hyakki Yagyō dziś

Hyakki Yagyō wciąż odgrywa ważną rolę w japońskiej kulturze, odżywając szczególnie podczas festiwali i wydarzeń, które celebrują tę starożytną ideę. Współczesne obchody Hyakki Yagyō stanowią fascynujące połączenie historycznych wierzeń i nowoczesnej rozrywki, przyciągając zarówno mieszkańców, jak i turystów chcących doświadczyć magii nocy stu demonów.

Współczesne Hyakki Yagyō : festiwale, miejsca, wydarzenia

□ Kyoto - Hyakki Yagyō Matsuri: Jedno z najbardziej znanych miejsc obchodów Hyakki Yagyō to Kyoto, miasto o bogatym dziedzictwie kulturowym, naznaczonym historycznymi miejscami. Tutaj, w letnie noce, odbywa się Hyakki Yagyō Matsuri, festiwal, podczas którego uczestnicy paradują w kostiumach yōkai, przemierzając starożytne ulice Kyoto. Wydarzenie to jest hołdem dla tradycji i legend, które kształtowały japońską kulturę.

□ Sakaiminato - Mizuki Shigeru Road: W Sakaiminato, rodzinnym mieście słynnego mangaki Mizuki Shigeru, twórcy "GeGeGe no Kitaro", znajduje się ulica poświęcona jego pracy. Posągi przedstawiające postacie z jego mangi, w tym wiele yōkai z Hyakki Yagyō, ozdabiają ulicę, tworząc niepowtarzalną atmosferę. Chociaż nie jest to festiwal w tradycyjnym sensie, miejsce to jest żywą celebracją yōkai, przyciągającą fanów z całego kraju.

□ Nagasaki - Lantern Festival: W Nagasaki, podczas corocznego Festiwalu Latarni, który odbywa się na początku lutego, można zauważyć motywy Hyakki Yagyō wśród bogato zdobionych latarni i występów. Festiwal, choć pierwotnie związany z chińskim Nowym Rokiem, stał się również okazją do eksplorowania japońskich tradycji yōkai, z z Hyakki Yagyō jako jednym z motywów przewodnich.

□ Asakusa - Asakusa Yōkai Parade: W dzielnicy Asakusa w Tokio, znanej z bogatej historii i tradycji, odbywa się coroczna parada yōkai. Wydarzenie to, inspirowane Hyakki Yagyō, przyciąga uczestników przebranych za różne duchy i demony, którzy przechadzają się po historycznych ulicach, ożywiając starożytne legendy w sercu nowoczesnego miasta.

□ Współczesne adaptacje: Współczesne obchody Hyakki Yagyō nie ograniczają się tylko do festiwali i parad. Tradycja ta odżywa również w nowych formach mediów - mangach, anime i grach wideo, gdzie motyw Hyakki Yagyō jest eksplorowany i reinterpretowany, łącząc starożytne legendy z nowoczesną rozrywką. Takie adaptacje nie tylko zachowują żywą tradycję Hyakki Yagyō, ale również wprowadzają ją młodszym pokoleniom, zapewniając, że nocna parada stu demonów będzie kontynuowana przez następne stulecia.

Motyw Parady Stu Demonów w kulturze i sztuce

Literatura

"Tsurezuregusa" (徒然草, "Zapiski w bezcelowości") autorstwa Yoshidy Kenkō, eseisty żyjącego w okresie Kamakura i na początku okresu Muromachi (XIV wiek) to przykład dawnej literatury japońskiej, w którym mamy bezpośrednie odniesienia do Hyakki Yagyō. Przywołując to dzieło, warto podkreślić, że choć "Tsurezuregusa" zawiera refleksje na temat życia, natury ludzkiej i estetyki, a nie jest dziełem skoncentrowanym na yōkai czy Hyakki Yagyō, to jednak w szerokim spektrum tematów poruszanych przez Kenkō, znajdują się wiele odniesień do japońskich wierzeń i folkloru.

Ukiyo-e i inne formy wizualne przedstawiające Hyakki Yagyō

W sztuce ukiyo-e, Hyakki Yagyō było popularnym motywem. Jeden z najbardziej znanych artystów, Toriyama Sekien, w XVIII wieku stworzył serię drzeworytów zatytułowanych "Gazu Hyakki Yagyō" (Obrazy nocy stu demonów), które przedstawiały różnorodne yōkai uczestniczące w pochodzie. Te prace miały ogromny wpływ na późniejsze przedstawienia yōkai w japońskiej kulturze.

Hyakki Yagyō w popkulturze

Anime i manga:

"Nura: Rise of the Yokai Clan" (Nurarihyon no Mago), Rumiko Takahashi, 2008 - Manga i anime opowiadają o młodym chłopaku, który jest częściowo człowiekiem, częściowo yōkai, i staje na czele klanu Nura, grupującego yōkai. Hyakki Yagyō jest tu kluczowym elementem fabuły.

Filmy:

"Yokai Monsters: 100 Monsters" (Yōkai Hyaku Monogatari), 1968 - Jeden z klasycznych japońskich filmów, przedstawiający historię Hyakki Yagyō i konfrontację ludzi z yōkai.
 

"The Great Yokai War" (Yōkai Daisensō), Takashi Miike, 2005 - Film dla dzieci, który w nowoczesny sposób interpretuje motyw Hyakki Yagyō, przedstawiając młodego chłopca walczącego z armią yōkai.

"Pom Poko" (Heisei Tanuki Gassen Ponpoko), Isao Takahata, Studio Ghibli, 1994 - Choć nie jest to bezpośrednia adaptacja Hyakki Yagyō, film przedstawia elementy pochodu yōkai, w kontekście walki tanuki o swoje siedliska.

Gry video:

"Nioh" i "Nioh 2", Team Ninja, wydane odpowiednio w 2017 i 2020 - Gry akcji RPG osadzone w Japonii okresu Sengoku, wzbogacone o elementy mityczne, w tym liczne yōkai. Obydwie gry czerpią z tradycji Hyakki Yagyō, prezentując pochody demonów jako część fabuły i wyzwań.

"Yokai Watch", Level-5, 2013 - Seria gier RPG, gdzie gracz używa zegarka, aby spotykać, walczyć i zaprzyjaźniać się z yōkai. Gra zawiera nawiązania do Hyakki Yagyō poprzez misje i specjalne wydarzenia.

"Ōkami", Clover Studio, 2006 - Gra action-adventure, w której gracz kontroluje bóstwo w postaci wilka. Wykorzystuje motywy z japońskiej mitologii i folkloru, w tym elementy Hyakki Yagyō, prezentując pochody demonów i duchów.

Podsumowanie

Hyakki Yagyō, jest nie tylko fascynującym motywem folklorystycznym, ale również ważnym elementem wpływającym na wyobraźnię społeczeństwa. Od wieków ta nocna parada yōkai służyła jako medium do eksploracji granic między znanym a nieznanym, między światem ludzi a tym, co nadprzyrodzone. Przekształcając strach w fascynację, Hyakki Yagyō stało się narzędziem do przemyśleń nad ludzką naturą, niepewnością i zmiennością świata, jednocześnie ugruntowując się jako nieodzowna część japońskiej tradycji i dziedzictwa.

W sferze edukacji i przekazywania tradycji, Hyakki Yagyō pełni rolę znacznie większą niż tylko źródło rozrywki czy inspiracji dla twórców. Jest to również narzędzie do nauki o historii, kulturze oraz wartościach społecznych, przekazujące młodszym pokoleniom wiedzę o bogatej mitologii japońskiej. Przytaczanie opowieści o Hyakki Yagyō w kontekście edukacyjnym zachęca do dyskusji na temat moralności, etyki oraz zrozumienia głębszego znaczenia ludzkich obaw i pragnień, ułatwiając jednocześnie zachowanie tych tradycji żywymi i nadal aktualnymi.

Obserwując trwałość i przemianę tradycji Hyakki Yagyō w czasie, nie można nie docenić jej elastyczności i zdolności do adaptacji do zmieniających się kontekstów kulturowych i społecznych. Współczesne interpretacje, choć mogą odchodzić od pierwotnych wierzeń, nadal czerpią z głęboko zakorzenionych motywów i symboliki, pokazując, że Hyakki Yagyō pozostaje żywotną częścią japońskiej kultury. Dla współczesnej Japonii i świata, ta nocna parada demonów jest nie tylko przypomnieniem o przeszłości, ale również platformą dla kreatywności i innowacji, łącząc ludzi poprzez wspólne historie i wyobraźnię.