Hanami – kwietniowy dzień na zadumę nad tym, co masz teraz, a co przeminie i nie wróci

Hanami, znane również jako festiwal podziwiania kwiatów wiśni, to jedna z najbardziej malowniczych i urokliwych tradycji Japonii, celebrująca roczny rozkwit kwiatów wiśni, znanych jako sakura. To wyjątkowe zjawisko, obchodzone od stuleci, symbolizuje nie tylko nadejście wiosny, ale również przemijanie i ulotność życia, tak ważny element filozofii i światopoglądu Japończyków. Obserwacja delikatnych, różowych i białych kwiatów stała się kulturowym rytuałem, przyciągającym zarówno mieszkańców Japonii, jak i turystów z całego świata.

 

Podczas festiwalu Hanami, parki, ogrody oraz świątynie w całej Japonii ożywają, stając się miejscem wspólnych spotkań, gdzie rodziny, przyjaciele oraz koledzy z pracy gromadzą się, aby podziwiać efemeryczne piękno sakury. Ludzie rozkładają maty piknikowe pod drzewami, delektując się sezonowymi przysmakami i napojami, w atmosferze radości i odnowy. To czas, w którym rozkwit kwiatów wiśni staje się momentem na refleksję a ten jeden dzień -  pretekstem do celebrowania piękna natury oraz ulotności życia.

 

W momencie, gdy piszę ten artykuł (15 kwietnia 2024), okres obchodzenia Hanami trwa w najlepsze. Kwiaty wiśni kwitną zazwyczaj pomiędzy końcem marca a początkiem maja. Dziś na przykład, z kulminacją jutro wiśnie zakwitną w Fukuoce. W przyszłym tygodniu – w Hirosaki i Sapporo. Dni, kiedy kwitnie wiśnia (a co za tym idzie, kiedy odbędzie się festiwal hanami w danym mieście czy regionie) są pokazywane, jako część standardowej prognozy pogody w telewizji. Japonia takim krajem jest – doznania estetyczne pochodzące z efemerycznych i cyklicznych zjawisk przyrody to ważne święto. Nazwa Kraju Kwitnącej Wisni też nie bierze się znikąd.

 

Zapraszam do lektury artykułu, gdzie opowiemy sobie czym jest hanami i jaka jest jego historia, a także zastanowimy się nad znaczeniem symboli takich, jak różowy kwiat wiśni, który może zmylić Europejczyka, gdyż będąc symbolem efemeryczności życia, łączy się w Japonii nie tyle ze spokojem, czy delikatnością, a raczej z wojną, walką i fatum krótkiego i brutalnie przerywanego ostrzem katany życiem samuraja.

 

 

 

Co znaczy „Hanami” i „Sakura”?

 

Nazwa "hanami" pochodzi od japońskich słów "hana" (花), co oznacza "kwiat", i "mi" (見), co oznacza "oglądać". Termin ten dosłownie tłumaczy się jako "oglądanie kwiatów" i historycznie był używany nie tylko w odniesieniu do sakury, ale również innych kwiatów, jak na przykład ume, czyli japońskiej śliwy. Jednak w czasach współczesnych, słowo "hanami" jest prawie wyłącznie kojarzone z obserwacją kwitnienia wiśni. Pierwsze użycie tego terminu w literaturze można znaleźć w japońskich kronikach z okresu Nara (710–794 n.e.), takich, jak Nihon Shoki (Kronika Japonii, 720 r ne.) i Manyoshu („Zbiór 10 tysięcy liści”, prawdopodobnie 759 r ne.).

 

Słowo "sakura" (桜) odnosi się do japońskiej wiśni i jej kwiatów. Etymologicznie, słowo to ma kilka teorii pochodzenia. Jedna z nich sugeruje, że "sakura" pochodzi od słowa "saku" (咲く), co oznacza "kwitnąć", co wskazuje na kluczową cechę tych drzew – ich spektakularne kwitnienie. Inna teoria wiąże "sakura" ze słowem "sa" (佐), co oznacza pomoc, i "kura" (倉), co oznacza magazyn lub bogactwo – symbolizując hojność natury podczas kwitnienia wiśni. W języku japońskim słowo "sakura" pełni także funkcję poetyckiego symbolu ulotności życia, związanego z koncepcją "mono no aware" – świadomości przemijania piękna.

 

W historii Japonii, sakura miała także znaczenie militarno-społeczne. Kwiaty te były emblematem samurajów, którzy podziwiali sakurę za jej krótkotrwałe, lecz intensywne piękno – jako metaforę swojego własnego życia, przepełnionego honorem i obowiązkiem, lecz często zakończonego młodo. Kwitnące sakury były też symbolem odnowy i nadziei podczas odbudowy Japonii po II wojnie światowej.

 

 

 

Historia Hanami

 

Hanami, znane dziś jako festiwal obserwacji kwitnących wiśni w Japonii, ma swoje korzenie w dalekiej historii kraju jako tradycja podziwiania kwiatów (różnego rodzaju), pierwotnie skupionej wokół kwiatów ume (japońska śliwa). Początki tej praktyki można odnaleźć w starożytnych kronikach i poezji, gdzie hanami było już obecne.

 

Pierwsze zapisy o hanami znajdujemy w "Nihon Shoki" oraz w "Manyoshu". W "Nihon Shoki", kronice z 720 roku n.e., opisano ceremonie, w których uczestniczyli cesarze, podziwiając kwiaty ume. "Manyoshu", zbiór poezji z VIII wieku, zawiera wiersze opiewające uroki kwiatów, świadcząc o tym, jak ważne miejsce zajmowało hanami w codzienności i kulturze tamtych czasów.

 

Kolejny przełom nastąpił w okresie Heian (794-1185), kiedy to zainteresowanie przeniosło się z ume na sakurę (wiśnie), które stały się głównym obiektem podziwu. Było to związane ze zmianami życia dworskiego, gdzie sakura zaczęła symbolizować delikatność i przemijanie, które idealnie korespondowały z estetyką i filozofią tamtego okresu, który zdominowany był przez wpływy buddyzmu.

 

W miarę upływu czasu, hanami przekształciło się z elitarnego zwyczaju dworskiego w praktykę ogólnonarodową. W okresie Edo (1603-1868) hanami stało się dostępne dla szerszych warstw społeczeństwa, co było wspierane przez politykę Tokugawy Ieyasu, który zachęcał do sadzenia wiśni w miejscach publicznych, by umożliwić każdemu cieszenie się ich pięknem. To również czas, gdy hanami zaczęło nabierać formy zbliżonej do dzisiejszego festiwalu, z piknikami i zabawami pod kwitnącymi drzewami.

 

Dzisiaj hanami jest szeroko obchodzone w całej Japonii, stanowiąc ważny element kulturowy, który przyciąga miliony uczestników zarówno z kraju, jak i z zagranicy. Festiwal nie tylko celebruje piękno kwitnących sakur, ale także służy jako czas odnowy i radości, przypominając o cykliczności przyrody i ludzkich doświadczeń.

 

 

 

Hanami Matsuri – jak obchodzimy festiwal podziwiania sakury

 

Festiwal Hanami to jedno z najbardziej malowniczych i oczekiwanych wydarzeń w Japonii, które co roku przyciąga zarówno lokalnych mieszkańców, jak i turystów z całego świata. Hanami, czyli "oglądanie kwiatów", odbywa się w okresie wiosennym, kiedy to kwitnące drzewa sakury (wiśnie) rozkwitają w pełnej krasie, tworząc spektakularne krajobrazy w różowych i białych odcieniach. Okres kwitnienia sakury jest krótki, trwający zwykle od końca marca do początku maja, a dokładne daty różnią się w zależności od regionu. Na południu Japonii, na wyspach takich jak Okinawa, kwitnienie rozpoczyna się wcześniej, podczas gdy na północy, jak w Hokkaido, rozkwit można obserwować dopiero na początku maja.

 

W całej Japonii parki, świątynie i rzeki stają się miejscem zbiorowego celebrowania hanami. Popularne lokalizacje, takie jak Park Ueno i rzeka Meguro w Tokio, Park Maruyama w Kyoto czy Park Hirosaki na północy kraju, wypełniają się ludźmi, którzy rozkładają maty piknikowe bezpośrednio pod drzewami sakury. Atmosfera jest radosna i swobodna – rodziny, przyjaciele i współpracownicy zbierają się, by wspólnie spędzić czas na świeżym powietrzu.

 

Podczas festiwalu hanami typowe jest organizowanie pikników, na których nie brakuje tradycyjnych japońskich potraw. Uczestnicy festiwalu często przynoszą ze sobą bentō – jednoporcjowe pudełka z różnorodnymi potrawami, które mogą zawierać sushi, onigiri (ryżowe kulki), tempurę czy japońskie słodycze jak dango (słodkie kleiste kulki ryżowe) czy sakura mochi. Jest to najbardziej rozpoznawalny i łączony z festiwalem hanami słodki przysmak: wykonany z kleistego ryżu (mochi), który jest zabarwiony na różowo i zawinięty wokół nadzienia z czerwonej fasoli azuki. Całość otacza się liściem sakury, który nadaje deserowi charakterystyczny, lekko słony smak oraz aromat wiśni. Konsumpcja alkoholu, szczególnie sake lub piwa, jest również istotną częścią hanami, dodającą celebracji dodatkowej wesołości.

 

Muzyka i taniec również często towarzyszą tym zgromadzeniom, gdzie niektóre grupy organizują nawet karaoke na świeżym powietrzu, śpiewając popularne japońskie piosenki. W wielu miejscach, szczególnie w dużych miastach, festiwal hanami jest także okazją do oglądania specjalnych występów, takich jak tradycyjne tańce japońskie lub pokazy sztuki bębniarskiej.

 

Kwiaty sakury mają bardzo krótki cykl życia – pełne rozkwitanie trwa zaledwie kilka dni, a cały okres kwitnienia zwykle nie przekracza dwóch tygodni. Dlatego prognozy kwitnienia sakury są niezwykle ważne i są szeroko transmitowane w mediach, w tym w prognozach pogody. Te prognozy pomagają planować hanami, gdyż idealny moment na obserwację kwiatów to bardzo wąskie okno czasowe. Znajomość dokładnego czasu rozkwitu w danym regionie pozwala na lepsze zaplanowanie wizyt i maksymalne wykorzystanie okazji do uczestnictwa w festiwalu.

 

Doświadczenie hanami to nie tylko oglądanie piękna natury, ale przede wszystkim celebracja wspólnoty, odnowy i radości, które są nieodłącznymi elementami japońskiej wiosny.

 

 

 

Symbolika i znaczenie sakury i hanami oraz przestroga z tym związana

 

Sakura, czyli japońska wiśnia, jest jednym z najbardziej rozpoznawalnych symboli Japonii, reprezentującym nie tylko wiosenne odrodzenie przyrody, ale także głębokie filozoficzne i kulturowe znaczenia. Przede wszystkim, sakura jest symbolem przemijania, piękna i nietrwałości życia. Kwiaty sakury, choć niezwykle piękne, kwitną zaledwie przez krótki czas, po czym szybko opadają. To przemijanie jest często używane w Japonii jako metafora ludzkiego życia, które jest równie ulotne. W tradycyjnym japońskim światopoglądzie, taka efemeryczność nie jest źródłem rozpaczy, ale raczej przypomnieniem, aby cieszyć się każdą chwilą życia, doceniając jego krótkotrwałe piękno.

 

W przeciwieństwie do kultury zachodniej, gdzie kwiaty, jak róża, mogą symbolizować trwałą miłość i niezmienną piękność, w Japonii sakura przypomina o nieuchronności końca i nieodwracalnych cyklach życia i śmierci. Ta różnica w percepcji wynika z głęboko zakorzenionych tradycji i historii, które kształtują specyficzną kulturową świadomość i estetykę.

 

Często na łamach ikigai-manga-dive staram się podkreślać, że różnice między naszymi kulturami są, jak najbardziej istnieją i nie są pomijalne. Trzeba z otwartym umysłem podchodzić do tego, czego uczymy się o tak obcej, jak japońska, kulturze. W przeciwnym razie będziemy zupełnie opatrznie rozumieć to, co widzimy. Nie możemy odczytywać symboli kultury Japonii tak, jakby znaczyły one to samo tam, co i u nas, w Europie. Przenosić nasze symbole na ich idee. To dotyczy wielu rzeczy, nawet takich jak kwiaty, a nawet tak podstawowych, jak kolory. We współczesnej Polsce, na przykład, rozumiemy kolor różu, jako kolor słodki, dziewczęcy. U mężczyzn może oznaczać zniewieściałość, czy odmienne preferencje.

 

Poznając kulturę japońską musimy wyczyścić nasze umysły z tego, do czego się przyzwyczaiły w kulturze Zachodu. Delikatny róż sakury jest bowiem w Japonii symbolem dość mrocznym, bardzo bliskim wojnie, śmierci, zabijaniu.

 

Mroczne aspekty sakury wiążą się z jej związkiem z samurajami i kulturą wojenną Japonii. Samuraje, którzy byli wojownikami feudalnej Japonii, często utożsamiali się z sakurą, widząc w jej krótkotrwałym kwitnieniu analogię do własnego życia, które mogło być szybko przecięte przez miecz. W ten sposób stawały się symbolem poczucia fatum samurajów, którzy musieli żyć pogodzeni ze swoim losem – losem pełnym śmierci, walki i przede wszystkim takim, który może każdego dnia się zakończyć na ostrzu katany innego samuraja.

 

Kwiaty sakury stanowiły dla nich też przypomnienie o bushido, kodeksie samurajskim, który kładł nacisk na honor, odwagę i gotowość do poświęcenia życia. W czasach pokoju sakura była celebracją życia i jego piękna, ale w kontekście wojennym, zwłaszcza podczas II Wojny Światowej, zyskała nowy, tragiczny wymiar.

 

Podczas wojny motyw sakury został wykorzystany przez japońskie siły zbrojne, szczególnie w jednostkach kamikaze. Piloci samobójcy malowali na swoich samolotach obrazy sakur, a kwiaty te stały się symbolem ich gotowości do poświęcenia życia za cesarza i naród. Sakura w tym kontekście była zarówno złowroga, jak i tragiczna – symbolizowała krótkotrwałe życie, które było gotowe zniknąć w imię wyższego celu.

 

Hanami, festiwal obserwacji kwitnienia sakury, jest więc okazją nie tylko do celebracji życia i przyrody, ale także momentem refleksji nad głębszymi tematami egzystencjalnymi. Przez wspólne celebrowanie piękna kwitnących sakur, Japończycy jednoczą się w refleksji nad przemijającą naturą życia, co może być zarówno inspirujące, jak i melancholijne. Ta unikalna mieszanka celebracji i rozważań nad przemijaniem czyni Hanami i sakurę niezwykle ważnymi i wielowymiarowymi elementami kultury japońskiej, których nie wolno nam zaszufladkować, jako festiwali „ładnych kwiatków”, bo ominie nas głębia koncepcji, które moglibyśmy odczuć obcując z utworami kultury japońskiej.