Kuchisabishii – „samotne usta”, czyli co robić, gdy umysł krzyczy „jeść!”, a organizm głodny nie jest

Kuchisabishii, czyli "samotne usta", to termin, który znalazł swoje miejsce w języku i kulturze Japonii, opisując zjawisko jedzenia nie z głodu, ale z potrzeby zapełnienia pustki emocjonalnej lub po prostu z nudów lub samotności. Wbrew pochodzeniu terminu, nie jest to pojęcie ograniczające się wyłącznie do granic Kraju Kwitnącej Wiśni; rezonuje ono z doświadczeniami ludzi na całym świecie, którzy szukają pocieszenia w jedzeniu. Ci którzy regularnie trenują na siłowni na pewno znają uczucie, gdy człowiek z masy przejdzie na redukcję i głód zaczyna być  jego stałym kompanem, mimo, że faktyczny głód powinien zdarzać się raz, czy dwa razy dziennie tylko. Problemem jest, że jesteśmy głodni nie tylko dlatego, że organizm chce jeść. Czasem sam umysł jest głodny.

 

Kuchisabishii łączy się w szczególności nie tylko z chwilami osobistego smutku lub izolacji, ale również z szeroko pojętą kulturą pracy, konsumpcjonizmem i nieustannym poszukiwaniem satysfakcji. W japońskiej kulturze, znanej z dbałości o równowagę i harmonię, termin ten wydaje się być przypomnieniem, że poszukiwanie równowagi między ciałem a duszą jest procesem ciągłym, a nie czymś, co można raz osiągnąć i zapomnieć.

 

Ikigai Manga Dive to z pewnością nie jest portal, który daje rady odnośnie żywienia. Nie będziemy też i w tym artykule pisać co jeść, kiedy jeść i ile jeść. Ale nic nie zaszkodzi się zastanowić, co kultura japońska (znana z najzdrowszych nawyków żywieniowych, które zresztą są ważnym czynnikiem sprawiającym, że Japończycy żyją tak długo) mówi nam o tym „JAK” jeść.

 

Nie zaproponujemy tu diety. Ale być może ktoś znajdzie tu pewne „sztuczki”, które do swojej diety może dodać. „Triki”, mające na celu nakarmienie nie ciała, lecz umysł, by nie wołał „jeść”, kiedy wcale jeść nie trzeba.

 

 

 

Znaczenie i etymologia "kuchisabishii"

 

Termin "kuchisabishii" składa się z dwóch japońskich kanji: 口 (kuchi), co oznacza "usta", i 寂しい (sabishii), które tłumaczy się jako "samotny". Dosłownie więc "kuchisabishii" oznacza "samotne usta" i jest używane do opisania uczucia jedzenia z powodów innych niż fizyczny głód, takich jak nuda, poszukiwanie pocieszenia emocjonalnego, samotność czy stres. Jest to pojęcie o tyle ciekawe, że bezpośrednio odnosi się do zjawiska, które z jednej strony wszyscy znamy, a które nie ma w większości języków jednoznacznego określenia i przez to często się wymyka naszej świadomości.

 

Historia i pochodzenie terminu "kuchisabishii" nie są dokładnie udokumentowane, a sam termin wydaje się być stosunkowo nowym dodatkiem do japońskiego słownika emocjonalnego. Może to wynikać z coraz większej otwartości społeczeństwa na dyskusje o zdrowiu psychicznym i emocjonalnym, gdzie jedzenie jako forma radzenia sobie z emocjami staje się bardziej rozpoznawalne. Chociaż trudno jest określić dokładny moment, kiedy termin został po raz pierwszy użyty, jego rosnąca popularność w mediach społecznościowych i literaturze na temat zdrowia psychicznego sugeruje, że zjawisko to zyskało na znaczeniu w ostatnich dekadach, zwłaszcza w kontekście szybko zmieniającego się stylu życia i rosnącego poczucia izolacji w społeczeństwie.

 

W Japonii, gdzie duże znaczenie jest przywiązywana do pracy i produktywności, często kosztem życia osobistego i czasu wolnego, "kuchisabishii" może odzwierciedlać poszukiwanie ucieczki od codziennej rutyny i stresu. Ponadto, japońska kultura kładzie duży nacisk na harmonię i równowagę, zarówno w świecie zewnętrznym, jak i wewnętrznym, co może tłumaczyć dążenie do znalezienia komfortu w jedzeniu jako formie samoopieki i radzenia sobie z trudnymi emocjami. Współczesne dyskusje na temat "kuchisabishii" rozszerzają się także na globalne spojrzenie na zdrowie psychiczne, odzwierciedlając uniwersalną potrzebę zrozumienia i akceptacji emocjonalnych aspektów naszego związku z jedzeniem.

 

 

 

Kuchisabishii w kulturze japońskiej

 

Kultura japońska, z jej szczególną uwagą na harmonię, równowagę i subtelność, znajduje w "kuchisabishii" odzwierciedlenie głęboko zakorzenionego związku między jedzeniem a emocjami. Jednocześnie na całym świecie podejście do jedzenia często przekracza proste zaspokajanie głodu, stanowiąc okazję do celebrowania wspólnoty, wyrażania wdzięczności za dary natury oraz do pielęgnacji emocjonalnego i fizycznego dobrostanu. W tym kontekście "kuchisabishii" wyłania się jako zjawisko, które podkreśla emocjonalne aspekty konsumpcji żywności, ponad jej biologiczne funkcje.

 

Przykładem, jak "kuchisabishii" wpisuje się w codzienne życie Japończyków, jest jego obecność w kulinarnej tradycji kraju. Termin ten możemy spotkać podczas tradycyjnych japońskich posiłków, takich jak kaiseki ryori – wielodaniowe posiłki, które są bardziej formą sztuki, niż sposobem na zaspokojenie głodu. Szef kuchni może zaoferować "przystawkę przed przystawką" właśnie w celu zaspokojenia "kuchisabishii", nie tyle zapełniając żołądek, co rozpieszczając zmysły i przygotowując podniebienie na główne dania. Widać tu zrozumienie, że jedzenie służy nie tylko fizycznemu, ale i emocjonalnemu zaspokojeniu.

 

Kultura snackowania tak na świecie, jak i w Japonii, z jej bogactwem smaków i form, od kolorowych Kit Katów po nietypowe odmiany chipsów, jest kolejnym przykładem, jak "kuchisabishii" manifestuje się w życiu codziennym. Japończycy mają do dyspozycji szeroką gamę przekąsek, co może być sposobem na radzenie sobie z "kuchisabishii", oferując małą ucieczkę od codzienności poprzez chwilę kulinarnej przyjemności. To zjawisko wskazuje na to, jak jedzenie może służyć jako forma komunikacji niewerbalnej i wyraz osobistych emocji.

 

 

 

Psychologiczne podstawy kuchisabishii

 

Na temat psychologicznych i biologicznych aspektów "kuchisabishii" prowadzono liczne badania, choć nie zawsze używano tego konkretnego terminu. Naukowcy zgłębiali przyczyny, dla których ludzie sięgają po jedzenie nie z głodu, lecz z innych powodów, takich jak stres, nuda czy samotność - "kuchisabishii".

 

 

Genetyczne podstawy

Badania nad genetyką wskazują, że istnieją pewne geny, które mogą wpływać na tendencję do "kuchisabishii". Naukowcy, tacy jak dr Nicole Avena, zidentyfikowali tzw. "geny przekąsek", które mogą sprawiać, że niektóre osoby mają trudności z odczuwaniem sytości, ponieważ ich mózg inaczej rejestruje sygnały nasycenia. Te osoby mogą być bardziej skłonne do nadmiernego jedzenia, ponieważ ich ciało nie przekazuje wystarczająco silnych sygnałów, że już wystarczy.

 

 

Wpływ stresu i izolacji

Badania psychologiczne wykazały, że stres i izolacja mają znaczący wpływ na nawyki żywieniowe, co może prowadzić do "kuchisabishii". Jedno z badań przeprowadzone przez uczonych z Uniwersytetu w Kalifornii wykazało, że osoby poddane stresowi są bardziej skłonne do sięgania po jedzenie o wysokiej zawartości cukru i tłuszczu, co może być formą samoleczenia.

 

Jest to badanie przeprowadzone przez grupę naukowców pod kierownictwem dra Elissa Epel z University of California, San Francisco (UCSF), opublikowane w czasopiśmie "Psychoneuroendocrinology" w 2004 roku. Badanie to skupiło się na związku między stresem a konsumpcją żywności o wysokiej zawartości cukru i tłuszczu.

 

W ramach badania, dr Epel i jej zespół zbadali grupę kobiet, monitorując ich poziomy kortyzolu (hormonu stresu) oraz ich nawyki żywieniowe w odpowiedzi na stres. Wyniki wykazały, że kobiety z wyższymi poziomami kortyzolu wykazywały silniejszą tendencję do wybierania i spożywania pokarmów bogatych w cukry i tłuszcze, co sugeruje mechanizm „samoleczenia” poprzez jedzenie jako sposób na radzenie sobie ze stresem.

 

Ogólny rozrachunek

Długotrwałe efekty "kuchisabishii" na samopoczucie i zdrowie psychiczne są złożone. Z jednej strony, jedzenie może tymczasowo poprawić nastrój i oferować poczucie komfortu, z drugiej zaś, może prowadzić do poczucia winy, wstydu i negatywnego zmian w ciele, co może pogorszyć z kolei zdrowie psychiczne. Badania sugerują, że kuchisabishii ma częściej negatywny wpływ na całokształt samopoczucia i lepsze jest znalezienie zdrowych sposobów radzenia sobie ze stresem i emocjami, zamiast polegania wyłącznie na jedzeniu jako formie ulgi.

 

 

 

Japońskie sposoby radzenia sobie z kuchisabishii

 

Ikigai Manga Dive nie jest portalem specjalizującym się w dietach i zdrowym odżywianiu i jest jak najbardziej odległe od tego, by dawać rady żywieniowe. Niemniej poniżej, w ramach zaciekawienia kulturą Japonii niż w celu odnalezienia praktycznych porad dietetycznych przyjrzyjmy się japońskim zasadom, które mogą pomóc w zwalczaniu negatywnych konsekwencji kuchisabishii.

 

Typowo japońskie metody radzenia sobie z "kuchisabishii" często opierają się na głęboko zakorzenionych tradycjach kulturowych i filozofii, które promują harmonię między ciałem a umysłem oraz zdrowe relacje z jedzeniem. Oto kilka przykładów:

 

 

Ichiju-sansai (一汁三菜 - jedna zupa, trzy dodatki)

 

Zrównoważony posiłek: Tradycyjny japoński sposób podawania posiłków, który składa się z jednej zupy (ichiju) i trzech dodatków (sansai) do głównego składnika, zazwyczaj ryżu. Ta metoda promuje umiarkowanie i różnorodność, zachęcając do jedzenia mniejszych porcji, ale większej różnorodności składników odżywczych, co może pomóc w zmniejszeniu impulsu do "kuchisabishii".

 

Jak pamiętamy z eksperymentów psychologicznych, mniejsze opakowanie, ale za to w większej ilości i różnorodności może „przekonać” nasz umysł do tego, że zjedliśmy więcej, niż to faktycznie miało miejsce. I odwrotnie – jeśli mamy tylko jeden rodzaj jedzenia, nawet w większej ilości, to aby subiektywnie poczuć się najedzonym, musimy więcej zjeść. Dlatego też zasada Ichiju-sansai może być tu jak najbardziej pomocna.

 

 

Hara hachi bu (腹八分目)

 

Jedzenie do 80% sytości: Ten konfucjański nakaz, popularny w kulturze japońskiej, zaleca kończenie jedzenia, gdy czujemy się w 80% sytym, co pomaga unikać przejadania się i zachęca do świadomego słuchania sygnałów wysyłanych przez ciało.

 

Z innych eksperymentów wiemy, że umysł często po czasie dopiero wysyła sygnał, że organizm dostał tyle pożywienia ile potrzebuje. Jeśli będziemy jeść aż do momentu sytości, to w efekcie, z powodu tego opóźnienia, zjemy więcej, niż trzeba. Stąd zasada hara hachi bu może być w tym przypadku pomocna.

 

 

Kaiseki Ryori (懐石料理)

 

Sztuka japońskiego posiłku: Kaiseki to wyrafinowana forma japońskiego posiłku, która składa się z wielu małych dań, serwowanych w określonej kolejności. Kaiseki podkreśla sezonowość składników, estetykę podawania oraz świadome doświadczanie jedzenia, co może pomóc zredukować „głód ust” (kuchisabishii) poprzez bardzo dużą różnorodność mimo niewielkich ilości dostarczanych kilokalorii.

 

 

Ceremonia herbaty (茶道 Sadō lub 茶の湯 Chanoyu)

 

Medytacja poprzez herbatę: Japońska ceremonia parzenia i picia herbaty jest formą medytacji, która wymaga skupienia, spokoju i uważności. Regularne praktykowanie sadō może pomóc w redukcji stresu i kontroli impulsów związanych z "kuchisabishii", ucząc cierpliwości i umiaru.

 

 

Minimializm i zen

 

Prostota i skupienie: Japońska filozofia minimalizmu i zen kładzie nacisk na prostotę, skupienie i żywienie głębokiej wdzięczności za obecny moment. W kontekście jedzenia, może to oznaczać redukcję przetworzonej żywności, skupienie na prostych, ale odżywczych posiłkach oraz docenienie procesu przygotowywania i spożywania jedzenia jako formy medytacji.

 

Wdrażając te metody w codzienne życie, można nie tylko radzić sobie z "kuchisabishii", ale także pogłębić zrozumienie własnych nawyków żywieniowych i poprawić ogólne samopoczucie. Oczywiście powiedzieć jest zawsze łatwiej, niż wykonać, ale to już inny temat.

 

 

 

Czego można się nauczyć od Japończyków o walce z kuchisabishii

 

Wiemy o tym, że kuchnia japońska jest jedną ze zdrowszych, co w oczywisty sposób rzutuje nie tylko na niski odsetek ludzi otyłych w japońskim społeczeństwie ale też i na samą średnią długość życia (jedną z najdłuższych na świecie). Japońska kultura kulinarna oferuje unikalne podejście do jedzenia, które może służyć jako inspiracja w radzeniu sobie z "kuchisabishii". Oto kilka japońskich strategii żywieniowych i praktycznych technik, które pomagają minimalizować jedzenie z nudów lub dla emocjonalnego pocieszenia:

 

 

Omakase (お任せ – powierzyć): Ta tradycja polega na pozostawieniu wyboru serwowanych potraw w rękach szefa kuchni, co uczy zaufania i akceptacji tego, co życie przynosi. Można ją zastosować w domu, przygotowując posiłki z tego, co akurat znajduje się w lodówce, ucząc się czerpać radość z prostoty i niespodzianki. Co to da? A tyle choćby, że jedzenie się nie marnuje, a my jemy średnio mniej (zmniejszając zapasy w lodówce zmniejszamy wielkość naszych potraw, tak już po prostu jest).

 

 

Miso Shiru de no Satori (みそ汁での悟り -  przebudzenie przy zupie miso): Rozpoczynanie dnia od miski miso lub innej lekkiej zupy może nie tylko zaspokoić pierwszy głód, ale też wprowadzić w stan uważności. Skupienie się na smaku, temperaturze i zapachu zupy może pomóc skierować myśli z dala od jedzenia z nudów. Jest to szczególny rodzaj uważności, gdzie staramy się w pełni pojąć nasze otoczenie, smak potrawy, dochodzące odgłosy, nasz stan emocjonalny i psychiczny. To w zasadzie rodzaj medytacji i kultywowania mono no aware. Częsty motyw w japońskiej kulturze, zwłaszcza w parze z zupą miso, której smak jest w oczach Japończyka wyjątkowo wykwintny i bogaty (porównać można smakowanie miso do europejskiego smakowania wina).

 

 

Kaiseki (懐石): Kaiseki, czyli tradycyjny japoński posiłek składający się z wielu małych dań, zachęca do celebrowania różnorodności i zwracania uwagi na odrębne smaki produktów. Przygotowywanie mniejszych, ale różnorodnych i estetycznie podanych potraw może zwiększyć satysfakcję z jedzenia i pomóc uniknąć nadmiernej konsumpcji.

 

 

Wykorzystanie alg w diecie (usunąć sól): Algi, takie jak nori, wakame czy kombu, są bogate w minerały i mogą dodać głębi smaku potrawom bez konieczności dodawania dużych ilości soli czy tłuszczu. Dodawanie alg do sałatek, zup czy jako owinięcie dla małych porcji ryżu może pomóc zaspokoić potrzebę chrupania, będąc jednocześnie zdrową alternatywą. W zasadzie soli się prawie w kuchni koreańskiej i japońskiej nie używa – ich rolę zastępują albo algi, albo sos sojowy / sezamowy.

 

 

Używanie małych misek i talerzy: Serwowanie posiłków na małych talerzach może pomóc w kontrolowaniu porcji. Wizualne wrażenie pełnego talerza, nawet jeśli jest mniejszy, może wpłynąć na postrzeganie ilości jedzenia i zwiększyć poczucie sytości. Może to i wydawać się śmieszne, ale nie raz nauka o umyśle ludzkim zwana psychologią udowodniła, że takie „chwyty” jak najbardziej na nas działają.

 

 

Wprowadzenie tych drobnych, praktycznych technik do codziennego życia może nie tylko pomóc w walce z "kuchisabishii", ale również wzbogacić dietę o nowe smaki i doświadczenia, sprzyjając zdrowszym nawykom żywieniowym.

 

 

 

Skupienie na doznaniach z jedzenia zmniejsza głód. Ilość niekoniecznie.

 

Kuchisabishii, rozpatrywane przez pryzmat zarówno indywidualnych doświadczeń, jak i kulturowych tradycji, odsłania bogactwo relacji między jedzeniem a emocjami. Sposobów na zdrowe odżywianie jest mnóstwo, rodzajów diet, wskazań, co jeść, a czego nie. Na cokolwiek z tego się nie zdecydujemy, warto w naszym jadłospisie zadbać nie tylko o to, co, kiedy i w jakiej ilości jemy, ale też – jak to jemy. Japońska kultura, z jej naciskiem na harmonię, efemeryczność i estetykę, przypomina nam, że każdy posiłek może być okazją do refleksji i uważności. A takie podejście, okazuje się, jest najlepszym lekiem na kuchisabishii

 

Być może wdrożenie nawet jednego z tych sposobów sprawi, że ktoś będzie bardziej usatysfakcjonowany emocjonalnie z posiłku. A taka satysfakcja wcale nie jest bez znaczenia – będziemy bardziej „najedzeni emocjonalnie”, to nie przyjdzie po nas kuchisabishii i nie zmusi do jedzenia ponad to, czego potrzebuje nasz organizm. Zabawne, ale wygląda na to, że tak to działa.