Kobieta samurai Tomoe Gozen: "wojownik warty tysiąca, gotowa stanąć twarzą w twarz z demonem lub bogiem"

"Tomoe była niezwykle piękna, ze śnieżnobiałą skórą, długimi włosami i uroczymi rysami. Była także niezrównanym łucznikiem i jako szermierka była wojownikiem wartym tysiąca, gotowym stanąć twarzą w twarz z demonem lub bogiem, zarówno na koniu, jak i pieszo. Doskonale jeździła na nieujarzmionych koniach; zręcznie zjeżdżała po stromych zboczach. Zawsze, gdy zbliżała się bitwa, Yoshinaka wysyłał ją jako swojego pierwszego dowódcę, wyposażonego w mocną zbroję, wielki miecz i potężny łuk; i wykonywała więcej czynów walecznych niż jakikolwiek z jego innych wojowników." - "Heiko Monogatari"

 

 

 

 

Kim była i jaki był świat Tomoe?

 

W japońskiej kulturze od zawsze historie o epickich bitwach i wspaniałych samurajskich pojedynkach zajmowały ważne miejsce, zdominowane były jednak zawsze przez męskich bohaterów. Postać Tomoe Gozen wyróżnia się jako odważna anomalia. Jej życie, osadzone w burzliwym okresie wojen domowych, które miały zdefiniować kształtujący się feudalny porządek Japonii, stanowi nie tylko fascynujący fragment historii, ale także cenne źródło inspiracji i legend. Postać Tomoe Gozen jest postacią historyczną, ale również wiele mitów wokół niej narosło. Jej historia to nie tylko opowieść o walce i odwadze, ale także o pozycji kobiet w świecie zdominowanym przez mężczyzn.

 

W późnym okresie Heian, w czasie wojny Genpei, sceneria Japonii była pejzażem konfliktów i zmagań o władzę pomiędzy dwoma dominującymi klanami: Taira i Minamoto. To właśnie w tych niestabilnych czasach, pełnych pojedynków i krwawych bitew, Tomoe Gozen, według przekazów, zyskała sławę jako jedna z nielicznych kobiet-samurajów, która nie tylko stanęła do walki, ale również zyskała uznanie i podziw jako niezrównana wojowniczka. Jej opowieść, choć przyozdobiona legendarnymi wątkami, jest cennym świadectwem siły i determinacji, jakie mogły posiadać kobiety w tamtych trudnych czasach.

 

Owe czasy były przełomowym momentem w historii Japonii, kiedy to sztuka wojenna, polityka i kultura zaczynały formować tożsamość narodową, która przetrwała do dziś. Tomoe Gozen, jako ikona i symbol, stanowi most łączący dawne opowieści z nowoczesnymi interpretacjami, odzwierciedlając trwałe zainteresowanie i fascynację kulturą samurajów. Jej postać jest nie tylko odzwierciedleniem historycznych realiów, ale także żywym świadectwem bogatej tradycji i legend, które nadal kształtują japońską tożsamość kulturową.

 

 

Tomoe Gozen była onna-bugeisha

 

Najpierw, jednak przyjrzyjmy się, co to znaczy onna-bugeisha? Termin ten używany był w odniesieniu do kobiet wojowników w feudalnej Japonii. „Onna” (女) w japońskim oznacza „kobietę. Z kolei "bugei" składa się z dwóch kanji: "bu" (武) i "gei" (芸). Kanji "bu" pochodzi od słowa "bushi" oznaczającego "wojownika" lub "samuraja" i jest powszechnie kojarzone z militarnymi aspektami kultury japońskiej, symbolizując wojnę, siłę i odwagę. Drugie kanji, "gei", oznacza "sztukę" lub "umiejętność". W połączeniu, "bugeisha" (武芸者) oznacza "osobę praktykującą sztuki wojenne" lub dosłownie "wojownik sztuki" (a może „artysta wojny”?), co podkreśla nie tylko fizyczne aspekty walki, ale również jej swymiar artystyczny, czy techniczny.

 

Onna-bugeisha były częścią feudalnego społeczeństwa Japonii, gdzie tradycyjnie dominująca była klasa samurajów. W przeciwieństwie do stereotypowego obrazu tamtych czasów, gdzie kobiety ograniczone były do ról domowych i matek, onna-bugeisha stanowiły nie taki wcale nieliczny wyjątek. Te niezwykłe kobiety były wyszkolone w sztuce walki, często specjalizując się w użyciu naginaty – długiej włóczni z zakrzywionym ostrzem, idealnej do obrony przed wrogami. Umiejętność ta była nie tylko praktyczna, ale i symboliczna, podkreślając ich siłę i niezależność w społeczeństwie, które zazwyczaj ograniczało kobiety do bardziej pasywnych ról.

 

Rola onna-bugeisha w społeczeństwie była znacznie większa niż tylko obrona domowego ogniska. W czasach wojen i konfliktów, kiedy mężczyźni byli często nieobecni, walcząc na frontach, onna-bugeisha stawały na czele obrony swoich domostw, miast, a nawet uczestniczyły w bitwach. Ich obecność i wpływ nie były tylko przejawem siły fizycznej, ale także odzwierciedleniem kulturowych wartości, takich jak honor, lojalność i odwaga. W historii Japonii, postacie takie jak Tomoe Gozen, nie tylko dowodzą istnienia i znaczenia onna-bugeisha, ale także inspirują kolejne pokolenia do docenienia roli kobiet w historii i kulturze tego kraju. Również tej militarnej.

 

 

Krótka historia życia Tomoe Gozen

 

Początki i kontekst historyczny

Tomoe Gozen, urodzona około 1157 roku, żyła w okresie późnego Heian, epoce ważnej dla historii Japonii choćby dlatego, że poprzez nieustanne wojny kształtował się wtedy naród japoński. Był to czas, kiedy arystokratyczne rody, takie jak Taira i Minamoto, rywalizowały o władzę, co w końcu doprowadziło do wybuchu wojny Genpei (1180–1185). Tomoe, często opisywana jako wyjątkowo piękna i silna kobieta, wyróżniała się jako onna-bugeisha.

 

Chociaż dokładne pochodzenie Tomoe Gozen otacza tajemnica, przypuszcza się, że mogła wywodzić się z rodziny o samurajskich korzeniach, co wydaje się dość bezpiecznym przypuszczeniem ze względu na jej niezwykłe umiejętności i status w społeczeństwie feudalnej Japonii. Pochodzenie z rodziny samurajskiej nie tylko dałoby jej dostęp do treningów w sztukach walki i łucznictwa, ale także zaszczepiłoby w niej wartości takie jak honor, lojalność i odwaga, które były nierozerwalnie związane z samurajskim kodeksem Bushidō. Taki rodowód mógł również ułatwić jej wejście do służby u wpływowych lordów, takich jak Minamoto no Yoshinaka, co miało zasadnicze znaczenie dla jej późniejszej kariery i legendy, jaka za nią poszła.

 

 

Służba dla Minamoto no Yoshinaki

Tomoe służyła Minamoto no Yoshinace (znanemu także jako Kiso no Yoshinaka), wodzowi klanu Minamoto. Istnieją różne teorie na temat natury ich relacji – niektóre źródła sugerują, że była jego kochanką, a inne, że mogła być nawet jego żoną. Nic z tego nie jest jednak potwierdzone. Była jego najbardziej zaufaną wojowniczką, Odznaczała się niezwykłymi umiejętnościami w szermierce, łucznictwie i jeździectwie.

 

 

Udział w wojnie Genpei

Tomoe Gozen zyskała sławę dzięki swemu udziałowi w wojnie Genpei, gdzie walczyła u boku sił Minamoto przeciwko klanowi Taira. Wyróżniała się na polu bitwy, gdzie jej odwaga i umiejętności były wyjątkowe wśród mężczyzn i kobiet. Szczególnie znana jest z bitwy pod Awazu w 1184 roku, gdzie, według legendy, walczyła zaciekle, a nawet ścięła jednego z czołowych wojowników Taira.

 

Epickie czyny

Jedna z najbardziej zapadających w pamięć opowieści o Tomoe Gozen dotyczy dramatycznego momentu, w którym stanęła w obronie strategicznie ważnego mostu, stawiając czoła całej grupie wrogich samurajów. Według legendy, oddział przeciwnika miał za zadanie przejąć most, który był kluczowym punktem komunikacyjnym i miał istotny wpływ na ruchy wojskowe w regionie. Tomoe, będąc świadomą jego znaczenia, podjęła się obrony tego miejsca z niesamowitą determinacją. Ubrana w pełną zbroję i uzbrojona w swój znakomity miecz, stawiła czoła napastnikom, wykorzystując swą nieprzeciętną zręczność i umiejętności w szermierce. Mówi się, że jej technika walki była tak perfekcyjna, że udało jej się odeprzeć ataki kolejnych przeciwników, co poskutkowało odwrotem atakujących.

 

Inna anegdota, która przyniosła jej sławę, opowiada o pojedynku, w którym Tomoe Gozen pokonała aż siedmiu uzbrojonych mężczyzn. To wydarzenie miało miejsce podczas jednej z bitew, gdzie Tomoe, w samym środku walki, została wyzwana na pojedynek przez grupę wrogich samurajów. W starciu, które miało charakter zarówno fizyczny, jak i taktyczny, Tomoe wykazała nie tylko niezwykłą siłę i szybkość, ale także spryt i inteligencję bojową. Każdego z napastników pokonała, wykorzystując ich słabości i błędy, co potwierdzało jej status jako jednej z najbardziej biegłych wojowniczek swoich czasów.

Jej siła, zwinność i umiejętności w boju były na tyle imponujące, że zyskała reputację wojowniczki, przed którą drżeli nawet najodważniejsi samuraje. Jej sława rozprzestrzeniła się po całej Japonii. Tomoe Gozen nie była tylko sławna z powodu tego, że była kobietą na polu bitwy; była symbolem mocy i nieustraszonej waleczności, przewyższając umiejętnościami swoich męskich kolegów w sztuce wojennej.

 

Schyłek kariery i późniejsze losy

Po śmierci Yoshinaki podczas bitwy pod Awazu, losy Tomoe stają się niejasne. Niektóre źródła twierdzą, że została pojmana i była zmuszona stać się konkubiną innego samuraja, Wada Yoshimoriego, z którym miała syna. Inne relacje sugerują, że mogła zostać buddyjską mniszką, żyjąc w spokoju do późnej starości. Tu, znów, nie mamy nic potwierdzonego.

 

 

Bitwa pod Uchide no Hama

Jedną z najsławniejszych i zarazem najbardziej tajemniczych historii z życia Tomoe Gozen jest jej udział w bitwie pod Uchide no Hama w 1184 roku, która była jednym z kluczowych starć wojny Genpei. Według przekazów, Tomoe poprowadziła niewielki oddział zaledwie 300 wojowników Minamoto przeciwko przeważającym siłom Tairy, liczącym około 6,000 żołnierzy. Ta bitwa, choć z góry skazana na przegraną, pokazała niezwykłą odwagę i umiejętności taktyczne Tomoe. Mimo przeważających sił przeciwnika, Tomoe z niewiarygodnym zacięciem broniła swoich pozycji. Jej działania, choć ostatecznie nie odmieniły losów bitwy, przyniosły jej sławę nieustraszonej i błyskotliwej dowódczyni.

Ważnym momentem w tej bitwie była konfrontacja Tomoe z jednym z najlepszych wojowników klanu Taira. Zaatakowała bez wahania, wykorzystując swoje umiejętności w walce wręcz oraz mistrzostwo w posługiwaniu się mieczem. W wyniku tego pojedynku Tomoe pokonała wysoko cenionego samuraja Tairy, co tylko wzmocniło jej legendę jako niepokonanej wojowniczki. Jej niezłomność i brawura w tej bitwie były szeroko omawiane i przekazywane w legendach, dodatkowo wzmacniając jej status ikony w japońskiej kulturze wojennej.

Po bitwie pod Uchide no Hama, Tomoe Gozen nie tylko umocniła swoją pozycję jako wybitnej wojowniczki, ale także stała się symbolem kobiecej siły i niezależności w świecie zdominowanym przez mężczyzn. Jej wyczyny na polu bitwy przekraczały granice płciowe i społeczne oczekiwania, czyniąc ją jedną z najbardziej fascynujących i inspirujących postaci w historii Japonii. Opowieści o jej bohaterstwie, odwadze i brawurze przetrwały stulecia, stając się nieodłącznym elementem japońskiego dziedzictwa kulturowego i historycznego.

 

 

 

Jaka była Tomoe (według „Heike Monogatari”)

W "Heike Monogatari" (rycerski epos o rywalizacji rodów Taira i Minamoto), ważnym dziele literatury japońskiej, postać Tomoe Gozen wyłania się jako wyjątkowa i fascynująca. Przedstawiona jest jako kobieta o niezrównanych umiejętnościach bojowych, wyjątkowej urodzie i silnym charakterze. Oto, co o Tomoe Gozen mówi „Heike Monogatari”:

 

- Tomoe jest opisywana jako wojowniczka, której umiejętności bojowe i fizyczna siła są porównywalne do najlepszych męskich samurajów. W tekście jest mowa, że „była wojowniczką wartą tysiąca, gotową stawić czoła demonowi albo bogu, konno lub pieszo” (Heike Monogatari).

 

- Tomoe nie jest opisywana tylko jako waleczna, ale także jako kobieta o wielkiej urodzie. „Tomoe była szczególnie piękna, ze śnieżnobiałą skórą, długimy włosami I ogólnie czarująca”. (Heike Monogatari).

 

- W "Heike Monogatari" Tomoe przedstawiona jest jako lojalna wobec swojego pana, Minamoto no Yoshinaki. Kiedy sytuacja na polu bitwy staje się beznadziejna, Yoshinaka prosi ją, aby odeszła z pola bitwy. "A teraz żwawo", powiedział Lord Kiso do Tomoe. "Jesteś kobietą, więc odejdź; idź, gdzie chcesz. Zamierzam umrzeć w walce lub zabić się, jeśli zostanę zraniony. Byłoby nieodpowiednie, aby ludzie mówili, 'Lord Kiso zatrzymał kobietę przy sobie podczas swojej ostatniej bitwy'" (Heike Monogatari). Jej reakcja na te słowa, chęć stoczenia ostatniej bitwy przed odejściem, ukazuje jej dumę i honor samuraja.

 

 

 

Tomoe we współczesnej popkulturze Japonii

Tomoe Gozen to postać, po którą chętnie sięga współczesna popkultura, została zaadaptowana i zinterpretowana w różnych aspektach współczesnej kultury popularnej. Jej obecność w mandze, anime, grach komputerowych jest bardzo widoczna i często podkreśla kobiecą siłę i przebojowość w opozycji do wizerunku, już nieco podstarzałego, kobiet cichych, skromnych, biernych i poszłusznych.

 

 

Manga i Anime

 

"Samurai Deeper Kyo" – W tej popularnej serii manga autorstwa Akimine Kamijyo, Tomoe Gozen pojawia się jako postać poboczna. Jej wizerunek jest tu przedstawiony z pewnymi artystycznymi swobodami, ukazując ją jako niezwykle silną i biegłą w walce kobietę. Seria ta, łącząc elementy historyczne z fikcyjnymi, stworzyła unikalne przedstawienie Tomoe, które zwraca uwagę na jej bohaterskie cechy.

 

 

"Brave 10" – W tej serii anime, Tomoe Gozen jest przedstawiona jako potężna i mądra wojowniczka, co jest odzwierciedleniem jej historycznego dziedzictwa. Postać Tomoe w "Brave 10" stanowi hołd dla jej legendarnych umiejętności i wpływu na japońską historię.

 

"Onimusha: Dawn of Dreams" – W tej serii mangi i anime, Tomoe Gozen jest ukazana jako jedna z głównych postaci, prezentując ją jako potężną i nieustraszoną wojowniczkę.

 

 

Gry Komputerowe:

"Samurai Warriors" (seria) – W tej serii gier wideo, Tomoe Gozen jest jedną z grywalnych postaci. Jest przedstawiona jako zręczna i potężna wojowniczka, co odzwierciedla jej historyczny wizerunek. W grze, gracze mają okazję przeżyć jej legendę poprzez uczestnictwo w bitwach i wykonywanie misji.

 

"Fate/Grand Order" – W tej popularnej grze mobilnej, Tomoe Gozen pojawia się jako jedna z postaci (servantów), gdzie jest przedstawiona z dużym naciskiem na jej wojownicze umiejętności i historyczne tło. Jej postać w grze jest ukazana jako silna, odważna i lojalna, co jest echem jej historycznego wizerunku.

 

"Warriors Orochi" (seria) – Gra ta, będąca połączeniem serii "Dynasty Warriors" i "Samurai Warriors", także przedstawia Tomoe Gozen jako jedną z bohaterskich postaci, oddając hołd jej legendarnym umiejętnościom bojowym.

 

 

Te przykłady pokazują, jak postać Tomoe Gozen została zaadaptowana i zinterpretowana w różnych aspektach współczesnej kultury popularnej. Jej obecność w mandze, anime i grach komputerowych podkreśla trwałe dziedzictwo jej postaci i jej wpływ na współczesne przedstawienia silnych kobiet wojowników. Przez te medium, historia i legenda Tomoe Gozen nadal inspirują i fascynują nowe pokolenia.

 

 

 

Dziedzictwo i wpływ Tomoe Gozen

 

Jako jedna z niewielu (znanych) kobiet-samurajów w historii Japonii, Tomoe jest swego rodzaju symbolem, pokazującym, że odwaga, siła i umiejętności bojowe nie są zarezerwowane wyłącznie dla mężczyzn. Jej historia i legenda inspirują do dnia dzisiejszego, przypominając o tym, że siła, odwaga, honor nie są cechami zarezerwowanymi wyłącznie dla męskiej połowy populacji.

 

Postać Tomoe Gozen, zarówno w literaturze, jak i w kulturze popularnej, jest przedstawiana jako postać złożona, pełna pasji i determinacji, co przemawia do wyobraźni ludzi różnych epok. Dodatkowo, fascynacja samurajami i kulturą wojenną Japonii, która już trwa od kilkudziesięciu lat sprzyja utrwalaniu i popularyzacji jej postaci. W dobie, gdy coraz więcej uwagi poświęca się nieopowiedzianym historiom i niedocenianym postaciom historycznym, Tomoe Gozen wybija się jako przykład niezwykłej kobiety, która nadal stanowi inspirację, przypominając, że wartości, takie jak cnoty Bushido nie znają granic związanych z płcią – ani teraz, ani w czasach Heian, ani nigdy.