Dzika San: Kim tak naprawdę jest księżniczka Mononoke?
San: Dlaczego powstrzymałeś mnie przed zabiciem jej? Powiedz mi, póki jeszcze żyjesz!
San:Ashitaka: Nie chciałem, żeby cię zabili. Dlatego.
San: Nie boję się umrzeć. Zrobię wszystko, by wygonić was, ludzi, z mojego lasu!
Ashitaka: Wiedziałem to... od pierwszego momentu, kiedy cię zobaczyłem.
San: I nie boję się ciebie! Powinnam cię zabić za to, że ją uratowałeś!
[San obraca Ashitakę, wyciąga jego miecz i kieruje go tuż nad jego szyję]
Ta kobieta jest zła i nie ma nikogo, kto mógłby mnie powstrzymać przed jej zabiciem.
Ashitaka: Nie... Żyj...
San: Dość! Nie słucham cię już więcej!
[naciska końcówkę miecza do gardła Ashitaki]
Ashitaka: [otwierając oczy] Jesteś... piękna...
[San cofa się zaskoczona]
O filmie “Mononoke Hime"
"Księżniczka Mononoke" (Mononoke Hime) to film animowany, który zrewolucjonizował świat kinematografii, szczególnie w dziedzinie anime, choć zasięg jego oddziaływania wykracza poza standardową sferę świata mangi i anime. Wydany w 1997 roku przez japońskie Studio Ghibli, reżyserowany przez uznanego mistrza animacji, Hayao Miyazakiego, film ten szybko zyskał status kultowego dzieła. Oparty na bogatej mieszance japońskiego folkloru, shintoistycznych wierzeń i głębokiej ekologicznej świadomości, "Księżniczka Mononoke" zabrała widzów w niezapomnianą podróż do starożytnego świata, gdzie magia przeplata się z brutalną rzeczywistością. Film, będący artystycznym majstersztykiem, odniósł ogromny sukces komercyjny, stając się w chwili premiery najbardziej dochodowym filmem w historii japońskiego kina, przedstawiając fascynującą historię o konflikcie między naturą a ludzkimi aspiracjami industrializacji.
Przez lata, "Księżniczka Mononoke" utrzymywała swoją popularność, będąc nie tylko kultowym dziełem w Japonii, ale zdobywając również szerokie uznanie międzynarodowe. Stała się przedmiotem licznych analiz i interpretacji, zajmując wysokie miejsca w rankingach i listach najlepszych filmów anime wszech czasów. Według danych box office, film zarobił ponad 159 milionów dolarów na całym świecie, co świadczy o jego niezwykłym przyjęciu zarówno przez krytyków, jak i publiczność.
W samym sercu tego epickiego opowiadania znajduje się postać San, tytułowej księżniczki Mononoke. San, wychowana przez wilki, stała się symbolem dzikiej, nienaruszonej natury i oporu przeciwko ludzkiemu wpływowi na środowisko. Jednakże, jej postać jest znacznie bardziej złożona, niż mogłoby się wydawać na pierwszy rzut oka. Tytułowa "Księżniczka Mononoke" jest fascynującą postacią, reprezentującą zarówno bezwzględną siłę, jak i wrażliwość, będąc jednocześnie symbolem walki i współistnienia. Jej tożsamość i motywacje stanowią kluczowe pytanie, które przewija się przez cały film: kim naprawdę jest San? 
Wychowana przez wilki, będąca wojowniczką, a jednocześnie posiadająca ludzkie cechy i emocje, San wykracza poza typowe ramy bohaterki, stając się ikoną, która wywołuje wiele pytań dotyczących natury ludzkości, naszej roli w środowisku naturalnym i granic, które nas od niego oddzielają. W tym artykule przyjrzymy się bliżej tej niezwykłej postaci, próbując odkryć, co czyni ją tak wyjątkową i niezapomnianą w historii kinematografii.
Wskazówki w imieniu
Tytuł filmu "Mononoke Hime" (もののけ姫) w japońskim języku niesie ze sobą głębokie znaczenie i symboliczność. Pierwszy człon, "Mononoke" (もののけ), jest terminem używanym do opisania duchów, demonów lub yōkai w japońskiej mitologii i folklorze. "もの" (mono) oznacza "rzecz" lub "istotę", a "のけ" (noke) pochodzi od słowa "ke" (気), co oznacza ducha lub energię. W tym kontekście "Mononoke" odnosi się do duchowych istot lub energii, które mają zdolność wpływania na świat fizyczny, często w sposób tajemniczy lub niepokojący. Drugi człon, "Hime" (姫), oznacza "księżniczkę", co w tytule filmu odnosi się do głównej bohaterki, San. W ten sposób, "Mononoke Hime" można interpretować jako "Księżniczkę Duchów" lub "Księżniczkę Demonicznych Duszy", co odzwierciedla zarówno mistyczny aspekt filmu, jak i centralną rolę San jako postaci łączącej świat ludzi z tajemniczym światem duchów.
Imię głównej bohaterki, San, choć proste, również posiada głębsze znaczenie w kontekście filmu. W języku japońskim "San" (サン) jest słowem mogącym oznaczać "trzy". W pierwszej kolejności rozumiemy owo “trzy”, jako bycie trzecim dzieckiem wilczycy Moro. Bardziej metaforycznie, może to być interpretowane jako symbol byciua mostem między światami: ludzkim, natury oraz duchowym.
Istnieją też jednak inne, pozafabularne powody. Mianowicie, fakt, że w pierwotnym koncepcie "Księżniczki Mononoke", San miała być trzecią księżniczką w królestwie, wysłaną, aby wyjść za potwora, stąd jej imię San, oznaczające "trzy". Jednak późniejsze zmiany w fabule filmu doprowadziły do obecnego przedstawienia San jako trzeciego "dziecka" wilka-bogini Moro. Ta ewolucja imienia i postaci San podkreśla jej rozwój od tradycyjnej roli księżniczki do bardziej złożonej i symbolicznej postaci, która łączy w sobie elementy ludzkie i przyrodnicze, stając się kluczową postacią w świecie, gdzie granice między ludzkim a naturalnym są płynne.
"Uhh, śmierdzę ludźmi."
- San, wracając do jaskini wilków po interakcji z ludźmi
Porzucona przez ludzi, wychowana przez wilki
Historia San, zaczyna się od dramatycznych wydarzeń jej dzieciństwa, które nadały kierunek całemu jej życiu. Jako niemowlę, San została porzucona przez swoich rodziców w desperackiej próbie ucieczki przed wilczą boginią Moro. W kontrastowym akcie miłosierdzia i macierzyńskiej troski, Moro, mimo swojej dzikości, postanowiła zaopiekować się bezbronnym dzieckiem. Wydarzenia te nie są bezpośrednio ukazane w filmie – można się ich domyślać z różnych wypowiedzi postaci anime. Wychowanie San przez wilka-boginię Moro w głębi leśnej dziczy ukształtowało jej tożsamość, przekonania i sposób postrzegania świata. San dorastała, identyfikując się bardziej z wilkami i duchami lasu niż z ludźmi, co zadecydowało o jej unikalnej roli w konflikcie między światem naturalnym a aspiracjami cywilizacyjnymi ludzkości. W rzeczywistości nie uważała wcale siebie za człowieka, albo przynajmniej wypierało to, jako coś bolesnego i nie do zniesienia.
San spędziwszy całe swoje życie w głębi lasu, pośród wilków i duchów, stała się osobą silną, niezależną i głęboko związana z naturą. Jej osobowość i postawy są bezpośrednim odzwierciedleniem środowiska, w którym dorastała. Wychowana przez Moro, San nauczyła się szacunku do przyrody i jej mieszkańców, co ujawnia się w jej nieugiętej postawie ochrony lasu przed zagrożeniami ze strony ludzi. Jej dzikie maniery, umiejętności przetrwania i głęboka więź z wilkami i innymi mieszkańcami lasu są odbiciem jej unikalnego wychowania. San nie postrzega siebie jako człowieka, lecz jako integralną część leśnego świata, co prowadzi do konfliktu między jej naturalnymi instynktami a ludzką stroną jej istoty.
Tożsamość San jako "Księżniczki Mononoke" jest nierozerwalnie związana z przyrodą, która ją wychowała. Charakteryzuje się dzikim zachowaniem, umiejętnościami walki i głęboką nieufnością wobec ludzi. San, będąc faktycznie człowiekiem, odnajduje swoje miejsce w świecie duchów i dzikiej przyrody, co sprawia, że staje się postacią na pograniczu dwóch światów – ludzkiego i naturalnego. Ten unikalny aspekt jej tożsamości czyni ją nie tylko obrończynią lasu, ale także mostem między ludźmi a naturą, symbolizującym potencjalną harmonię i współistnienie tych dwóch sfer. W San koncentruje się dylemat natury ludzkiej, rozdarta między cywilizacją a pierwotną dzikością, co jest kluczowym elementem jej roli w filmie.
"Nie boję się umrzeć. Zrobię wszystko, by wygonić was, ludzi, z mojego lasu!"
- San, podczas swojej pierwszej konfrontacji z Ashitaką
San jako uosobienie konfliktu między człowiekiem a przyrodą
San reprezentuje siłę i surowość przyrody. Jej konflikt z ludźmi, którzy niszczą las w imię rozwoju i postępu, wyraża się w jej determinacji, by bronić swojego domu za wszelką cenę. Ten konflikt jest symboliczny dla głównego tematu filmu, którym jest zderzenie dwóch światów: tradycyjnego, szanującego naturę, i nowoczesnego, opartego na eksploatacji zasobów naturalnych. San, stojąca po stronie natury, staje się symbolem walki przeciwko destrukcji środowiska, podkreślając konieczność poszukiwania równowagi między potrzebami ludzi a ochroną przyrody.
Jednym z najbardziej wyrazistych przykładów konfliktu San z ludźmi jest jej relacja z Lady Eboshi, liderką Irontown (Tataraba). Eboshi, postać przedstawiająca ludzki postęp i industrializację, jest odpowiedzialna za wycinkę lasów i eksploatację zasobów naturalnych w celu rozwoju swojego miasta. Dla San, która widzi las jako żywą, świętą przestrzeń, działania Eboshi są bezpośrednim zagrożeniem dla jej domu i rodziny, świętokradztwem, zbrodnią. Ich konfrontacje, zarówno fizyczne, jak i ideologiczne, ukazują głęboki rozdźwięk między dwoma perspektywami na świat i naturę. Miyazaki nie przedstawia Eboshi jako czarno-białego antagonisty, lecz jako postać skomplikowaną, co dodatkowo pogłębia złożoność konfliktu.
San, będąc w głębi duszy człowiekiem, mimo silnej niechęci do ludzi, doświadcza wewnętrznego konfliktu dotyczącego swojej tożsamości. Ten dylemat ujawnia się szczególnie w jej interakcjach z Ashitaką, postacią, która, choć ludzka, wykazuje głęboki szacunek dla przyrody i dąży do harmonijnego współistnienia obu światów. W przeciwieństwie do Lady Eboshi, która reprezentuje ekspansywną i destrukcyjną naturę ludzkości, Ashitaka symbolizuje możliwość symbiozy i zrozumienia między ludźmi a naturą.
Ich relacja rozwija się stopniowo, gdzie Ashitaka, przez swoje działania i szacunek dla wszystkich form życia, zaczyna łagodzić silne przekonania San. Nie jest to proces nagły ani oparty na pojedynczych zdarzeniach, lecz ewolucja, która ma miejsce w miarę rozwoju fabuły. Ashitaka, jako postać, która łączy w sobie cechy ludzkie i głęboki szacunek dla świata przyrody, staje się dla San oknem na inny świat – taki, gdzie możliwe jest pokojowe współistnienie, a ludzie mogą być zarówno szanującymi, jak i szanowanymi członkami naturalnego świata.
To zrozumienie, choć rozwijające się stopniowo, ma kluczowe znaczenie dla ewolucji San jako postaci. Przez swoją interakcję z Ashitaką, zaczyna ona rozumieć, że granice między naturą a ludzkością nie są tak sztywne, jak początkowo sądziła, a świat ludzi może zawierać zarówno dobroć, jak i szacunek dla przyrody. Ta zmiana w percepcji San jest subtelna, ale znacząca, odzwierciedlając głębszy przekaz filmu o złożoności i wielowymiarowości ludzkiej natury oraz o możliwości znalezienia równowagi między naszymi cywilizacyjnymi dążeniami a potrzebą ochrony i szacunku dla środowiska naturalnego.
W kontekście szerokiej narracji "Księżniczki Mononoke", San wyłania się jako bohaterka nowej ery, era poszukiwania harmonii między postępem a szacunkiem dla środowiska. Jest jakby trzecią generacją, gdzie pierwszą była ludzkość żyjąca piewotnie w zgodzie z naturą (możemy tak postrzegać plemię, z którego pochodził Ashitaka). Drugą generacją będzie Irontown z Lady Eboshi na czele – postęp, poprawa bytu I cywilizacja – choć kosztem destrukcji środowiska. A trzecią generacją może być tu San I Shitaka – generacją rozumiejącą konieczność postępu, ale jednoczesnie nie zgadzającą się na postęp ślepy. Generacją (zapewne docelowo naszą, XXI wieku) żyjącą w rozwięniętej cywilizacji, ale z pełną świadomością ekologiczną.
"Cicho! Uważaj na to, co mówisz, brudna świnio!"
- San, podczas konfrontacji z plemieniem dzików
San – “księżniczka” dzika i niezależna
W japońskiej kulturze i animacji, postać księżniczki często odzwierciedla ideały delikatności, gracji i pasywności – cechy te są głęboko zakorzenione w tradycyjnych pojęciach kobiecości. San z "Księżniczki Mononoke" stanowi jednak radykalne odejście od tych stereotypów. Jej charakter jest surowy, dziki i niezależny, co czyni ją wyjątkową wśród postaci kobiecych w anime (choć w twórczości Miyazakiego jednak nie aż tak...). San nie tylko przetrwała w brutalnym świecie przyrody, ale stała się jego niekwestionowaną obrończynią. Jest wojowniczką, której siła i odwaga dorównują jej męskim odpowiednikom, co stanowi wyraźny kontrast do tradycyjnego przedstawienia kobiet w japońskiej tradycji.
San przełamuje stereotypy dotyczące zarówno jej płci, jak i roli społecznej. Nie jest ani delikatna, ani pasywna – jest osobą aktywną, odważną i nieustraszoną. Jako postać, która walczy ramię w ramię z mężczyznami, a nawet przejmuje inicjatywę w obronie lasu, San demonstruje, że siła i determinacja są cechami, które nie są zarezerwowane wyłącznie dla mężczyzn. Jej niezależność i niechęć do podporządkowania się tradycyjnym społecznym oczekiwaniom czynią z niej postać wyjątkowo nowoczesną i inspirującą, zwłaszcza w kontekście kultury, która często podkreśla znaczenie pokory i uległości wśród kobiet.
San prezentuje nowy model kobiecej siły i niezależności. Nie jest ona stereotypową księżniczką oczekującą na ratunek, ale raczej bohaterką, która sama jest w stanie walczyć o to, co uważa za słuszne. Jej postawa wobec ludzi, choć początkowo pełna nieufności i agresji, ewoluuje w filmie, pokazując jej zdolność do zmiany i adaptacji. San jest zarówno silna fizycznie, jak i emocjonalnie, co jest odświeżającą zmianą w porównaniu do tradycyjnych ról kobiecych w bardziej tradycynych anime tamtych czasów. Jej postać, wyrastająca poza typowe role i oczekiwania, stanowi ważny głos w dialogu na temat roli kobiet w społeczeństwie, zachęcając do przemyśleń nad istniejącymi normami i wartościami.
"Nie wolno ci się poddawać! Znajdziemy sposób! Duch Lasu jest z nami.
Kontynuuj sadzenie drzew, a kiedyś ich pokonamy!"
- San zdeterminowana w obliczu nieuchronnej destrukcji natury
Relacja San z mieszkańcami lasu
Relacja San z Moro, wilczą boginią, która ją wychowała, odgrywa kluczową rolę w kształtowaniu jej tożsamości i postaw. Moro, przedstawiona jako potężna i szanowana postać w leśnym świecie, nie tylko zapewniła San schronienie i opiekę, ale także nauczyła ją wartości i prawideł rządzących przyrodą. San, przyjęta przez Moro i traktowana jak własne dziecko, rozwija poczucie przynależności do świata przyrody, co ma fundamentalne znaczenie dla jej konfliktów z ludźmi i późniejszych działań w filmie.
Wychowana przez wilki i inne istoty leśne, posiada wyjątkową więź z mieszkańcami lasu. Jej relacje z duchami leśnymi, takimi jak Kodama, i innymi zwierzętami świadczą o głębokim szacunku i zrozumieniu dla środowiska naturalnego. Te interakcje ukazują San jako integralną część leśnego ekosystemu, co wyróżnia ją od innych ludzkich postaci w filmie. Jej zdolność do komunikacji i współdziałania z leśnymi stworzeniami podkreśla jej wyjątkową rolę jako mediatora między światem ludzi a natury. To, jak troszczy się o duchy lasu i broni ich przed zagrożeniami ze strony ludzi, dodatkowo wskazuje na jej silne poczucie odpowiedzialności i ochrony, które kształtują jej decyzje i działania.
"Nawet jeśli wszystkie drzewa odrosną, to już nie będzie jego lasem. Duch Lasu nie żyje."
- San, rozgoryczona po śmnierci Ducha Lasu
Shintoistyczne Motywy w "Księżniczce Mononoke" i ich odzwierciedlenie w postaci San
"Księżniczka Mononoke" Hayao Miyazakiego jest filmem głęboko zakorzenionym w ideach shintoizmu, japońskiej religii rdzennej, która kładzie nacisk na harmonię między ludźmi a naturą. Shintoizm opiera się na wierze w kami - duchy lub bóstwa obecne we wszystkich aspektach świata naturalnego, od kamieni i drzew po zwierzęta i miejsca. W filmie, kami są reprezentowane przez różnorodne duchy leśne, w tym przez Shishigami - bóstwo leśne o postaci olbrzymiego jelenia, które symbolizuje równowagę między życiem a śmiercią. San, wychowana przez wilka-boginię Moro, żyje w świecie, gdzie granica między naturalnym a nadprzyrodzonym jest płynna, a szacunek dla kami jest fundamentalnym elementem egzystencji. Jej głęboka więź z przyrodą i zwierzętami leśnymi, jak również jej konflikt z ludźmi niszczącymi las, odzwierciedlają shintoistyczną ideę ochrony świętości natury.
San, jako postać żyjąca w ścisłej symbiozie z przyrodą, jest uosobieniem shintoistycznych wartości. Jej życie w harmonii z lasem i jego mieszkańcami, a także jej instynktowna obrona tych przestrzeni przed niszczycielskimi działaniami ludzi, odzwierciedla shintoistyczną ideę żywego, świętego świata przyrody, który zasługuje na szacunek i ochronę. San traktuje zwierzęta i duchy leśne nie jako podwładne istoty, ale jako równych sobie, co jest zgodne z shintoistycznym przekonaniem o wrodzonej wartości i świętości każdego aspektu natury. Jej postać pokazuje, jak ludzie mogą żyć w harmonii z przyrodą, szanując jej prawa i potrzeby.
Tatuaże San nie tylko ukazują jej jako część świata przyrody, ale również mogą być interpretowane jako wyraz jej duchowej więzi z Moro i innymi duchami lasu. W kulturze shintoistycznej, z którą film jest głęboko związany, istnieje przekonanie o obecności duchów kami w każdym elemencie przyrody. Tatuaże San mogą więc symbolizować jej własne kami, wewnętrzne duchy, które łączą ją z naturalnym światem i jego tajemnicami. Te znaki są dla niej znacznie więcej niż ozdobą – stanowią one część jej tożsamości i manifestację jej duchowej jedności z naturą. W ten sposób, tatuaże San są nie tylko elementem charakterystycznym jej wyglądu, ale również głębokim symbolem jej nieodłącznego związku z naturą i jej rolą jako obrończyni leśnego świata.
Ciekawostką jest też, że wzór tatuaży San prawdopodobnie bazuje na tatuażu postaci Kodowa, która pojawia się w pracach Daijiro Moroboshi'ego. Ta inspiracja podkreśla, jak głęboko zakorzenione są elementy kultury japońskiej w filmie i jak ważne jest zrozumienie tych wpływów w kontekście interpretacji postaci San. Tatuaże te nie tylko wzmacniają jej wizualny związek z dziką naturą, ale także mogą mieć głębsze kulturowe i symboliczne znaczenie, odzwierciedlając wpływy sztuki i mitologii japońskiej.
Przekaz San
Postać San z "Księżniczki Mononoke" i sam film stały się ikonami w kulturze nie tylko japońskiej, ale i światowej. San, jako postać, której dzikość i głęboka więź z naturą kolidują z tradycyjnymi wyobrażeniami o kobiecej delikatności, wyznaczyła nowe ścieżki w przedstawianiu kobiecych postaci w animacji i kinie. Jako silna, niezależna i złożona postać, San przemawia do nowego pokolenia widzów, którzy poszukują autentycznych i niekonwencjonalnych bohaterów. Jej historia, będąca odzwierciedleniem globalnych obaw o środowisko i poszanowanie natury, pozostaje aktualna i rezonuje z coraz większą liczbą ludzi na całym świecie.
Ekologia: Film nie tylko prezentuje konflikt między naturą a postępem technologicznym, ale także podkreśla potrzebę znalezienia harmonii i równowagi. San, jako obrończyni lasu, symbolizuje głęboki szacunek dla natury, ale też obietnicę pogodzenia w przyszłości życia w harmonii z naturą z rozwojem i cywilizacją.
Ekologia
Feminizm: San, jako postać, miała znaczący wpływ na feministyczne interpretacje w animacji. Przekraczając granice tradycyjnych ról płciowych, stała się inspiracją dla twórców i widzów poszukujących silniejszych, bardziej niezależnych postaci kobiecych. Jej postać wykracza poza stereotypy, prezentując kobietę jako aktywną, samowystarczalną i wpływową.
Szintoizm: Szintoistyczne motywy w "Księżniczce Mononoke", w tym związek San z duchami lasu, nadają głębszy sens wydarzeniom fabularnym. Ten duchowy wymiar filmu, łączący szacunek dla natury z elementami mistycyzmu, umożliwia widzom głębsze zrozumienie i aprecjację zarówno filmu, jak i szintoistycznych przekonań. San, będąc łącznikiem między ludzkim a duchowym światem, przedstawia unikalną perspektywę na relacje między człowiekiem a naturą.
SzintoizmW rezultacie, "Księżniczka Mononoke" i postać San pozostają nie tylko ważnymi elementami współczesnej kultury, ale także symbolem przemian społecznych i świadomości ekologicznej. Film ten, będąc ponadczasowym arcydziełem, nadal inspiruje i wywołuje dyskusje na tematy ważne dla dzisiejszego społeczeństwa. Postać San, jako symbol siły, niezależności i głębokiej więzi z naturą, pozostaje istotnym punktem odniesienia w rozmowach o roli kobiety, ekologii i duchowości w sztuce i życiu.
"Wiele moich filmów ma silne kobiece postacie w rolach głównych – odważne, samowystarczalne dziewczyny, które nie wahają się walczyć o to, w co wierzą całym sercem.
Będą potrzebować przyjaciela lub kogoś, kto je wesprze, ale nigdy zbawiciela."
- Hayao Miyazaki
Redaktor naczelny
Pasjonat kultury azjatyckiej z głębokim uznaniem dla różnorodnych filozofii świata. Z wykształcenia psycholog i filolog - koreanista. W sercu programista (gł. na Androida) i gorący entuzjasta technologii. W chwilach spokoju hołduje zdyscyplinowanemu stylowi życia, głęboko wierząc, że wytrwałość, nieustający rozwój osobisty i oddanie się swoim pasjom to mądra droga życia.
Osobiste motto:
"Najpotężniejszą siłą we wszechświecie jest procent składany." - Albert Einstein (prawdopodobnie)
Mike Soray
(aka Michał Sobieraj)
Napisz do nas...
Ciechanów, Polska
dr.imyon@gmail.com
___________________
inari.smart
Chcesz się podzielić swoimi przemyśleniami czy uwagami o stronie lub apce? Zostaw nam wiadomość, odpowiemy szybko. Zależy nam na poznaniu Twojej perspektywy!