Czym jest yakuza? - Czy można być krwawym gangsterem, honorowym samurajem, narkotykowym baronem i współczesnym Robin Hoodem w jednym?

Wprowadzenie

Yakuza, często określana jako "japońska mafia", stanowi zagadkowy i wielowarstwowy element kultury i społeczeństwa Japonii. Ta zorganizowana grupa przestępcza, mająca swoje korzenie w dalekiej przeszłości, wyrosła na symbol skomplikowanego związku między tradycją a nowoczesnością. Z jednej strony Yakuza jest postrzegana przez pryzmat brutalności i bezwzględności, typowych dla działalności kryminalnej, włączając w to handel narkotykami, wymuszenia i inne ciemne aspekty przestępczego półświatka. Z drugiej strony, jej członkowie często przedstawiani są jako postacie przestrzegające surowego kodeksu honorowego, nawiązującego do dawnych tradycji samurajskich. To dwoistość Yakuzy budzi fascynację zarówno w Japonii, jak i na całym świecie, tworząc obraz organizacji reprezentującej kulturę japońską, a jednocześnie będącą jej marginesem.

 

Nie można jednak ignorować wpływu Yakuzy na współczesne japońskie społeczeństwo. Jest ona obecna nie tylko w ciemnych zaułkach przestępczego świata, ale również w legalnych aspektach życia codziennego - od biznesu po politykę. Interesującym zjawiskiem jest jej rola w działaniach charytatywnych, szczególnie widoczna podczas klęsk żywiołowych, kiedy to członkowie Yakuzy nierzadko niosą pomoc poszkodowanym, działając szybciej i skuteczniej niż oficjalne agencje rządowe. Taka działalność, choć wydaje się być w sprzeczności z jej przestępczym charakterem, przyczynia się do budowania skomplikowanego wizerunku Yakuzy w oczach społeczeństwa. W ten sposób Yakuza, będąc jednocześnie tematem tabu i obiektem zainteresowania, staje się żywym przykładem paradoksu kulturowego, który nieustannie intryguje i prowokuje do zadawania pytań.

 

 

 

八 „YA” + „九” „KU” + 三 „ZA” = 5, 3, 9

Nazwa "Yakuza" ma swoje korzenie w japońskiej grze karcianej o nazwie "Oicho-Kabu", podobnej do baccarata. Termin "yakuza" pochodzi od najgorszej kombinacji kart: "ya" (八), "ku" (九) i "za" (三), co oznacza odpowiednio osiem, dziewięć i trzy. Suma tych numerów jest najmniej korzystna w grze, co dało początek użyciu tego terminu w kontekście "bezużytecznych" lub "bezwartościowych" osób. Metaforyczne użycie tego terminu przeniosło się następnie na osoby żyjące na marginesie społecznym, w tym członków przestępczych gangów, co doprowadziło do powstania nowoczesnego znaczenia "Yakuza".

 

Yakuza, jako organizacja, wywodzi się z dwóch głównych grup: "Bakuto" (gracze hazardowi) i "Tekiya" (strażnicy targów). Bakuto podróżowali po Japonii organizując gry hazardowe, podczas gdy Tekiya zajmowali się sprzedażą towarów na targach i festiwalach. Obie grupy były silnie związane z przemocą i działalnością na granicy prawa. W okresie Edo (1603-1868), te grupy zaczęły formować wczesne struktury podobne do współczesnych gangów Yakuzy, wykorzystując swoją siłę do ochrony interesów i wpływania na lokalne społeczności.

 

 

 

Historia Yakuzy

 

Edo (1603~1868)

Historia Yakuzy sięga okresu wczesnego Edo (1603-1868) w Japonii, gdzie jej wczesne formy zaczęły kształtować się z grup znanych jako Kabukimono. Kabukimono byli ekscentrycznymi, często zdeklasowanymi samurajami, którzy zwracali na siebie uwagę swoim wyglądem i zachowaniem. Ich wyzywający styl życia i pogarda dla ustalonych norm społecznych stały się zalążkiem dla późniejszej kultury Yakuzy. Obok nich istniały grupy Machi-yakko, które były rodzajem miejskich milicji i zyskały popularność jako obrońcy lokalnych społeczności przed bandytami i Kabukimono. Zarówno Kabukimono, jak i Machi-yakko, choć różniące się w charakterze, były pierwowzorem dla Yakuzy, łącząc elementy buntu, obrony lokalnych interesów i tworząc podstawy dla późniejszego kodeksu honorowego.

 

W okresie późnym Edo, z formalizacją struktur społecznych i gospodarczych, Yakuza zaczęła ewoluować w bardziej zorganizowaną formę. Grupy tekiya (uliczni handlarze) i bakuto (hazardziści) stanowiły fundamenty dla tej transformacji. Takiya skupiali się głównie na handlu na japońskich festiwalach i targach, często operując na granicy prawa. Z kolei bakuto organizowali gry hazardowe, co przyczyniło się do rozwoju własnych kodów i tradycji, które miały wpływ na późniejszą kulturę Yakuzy. W tym okresie zaczęły formować się pierwsze o-zumo (sumo) i inne rodzaje hazardu, które były regulowane i częściowo kontrolowane przez te grupy. Wzrost tych działalności przyczynił się do powstawania pierwszych hierarchicznych struktur przypominających późniejsze klany Yakuzy, a także do wzrostu ich wpływów w japońskim społeczeństwie. Okres Edo był również czasem, w którym zaczęły kształtować się relacje Yakuzy z władzą i społeczeństwem, ukazując jej zdolność do adaptacji i przetrwania w zmieniających się warunkach historycznych.

 

 

Meiji i Taisho (1868 ~1926)

Zmiany przyniesione przez restaurację Meiji (1868-1912) i następujący po niej okres Taisho (1912-1926) miały znaczący wpływ na rozwój Yakuzy. Modernizacja Japonii, otwarcie kraju na zachodnie wpływy oraz przemiany społeczno-gospodarcze stworzyły nowe możliwości i wyzwania dla tej organizacji. W okresie Meiji, z wprowadzeniem nowego systemu prawnego i policyjnego, Yakuza zaczęła organizować się w bardziej skoordynowane grupy, aby przetrwać wzmożoną presję ze strony rządu. Zmiany te spowodowały, że Yakuza coraz bardziej angażowała się w legalny i półlegalny biznes, zwłaszcza w branżach hazardu i handlu. W okresie Taisho, Japonia doświadczała wzrostu urbanizacji i industrializacji, co Yakuza wykorzystała, rozszerzając swoje działania na nowe obszary, takie jak nielegalne jaskinie hazardowe, burdele czy kantory pieniężne, co było odpowiedzią na rosnące zapotrzebowanie w szybko rozwijających się miastach.

 

 

Okres Showa (1926~1939)

Okres Showa, rozpoczynający się w 1926 roku, przyniósł dalsze wyzwania i możliwości dla Yakuzy, szczególnie w latach 30., kiedy to Japonia coraz głębiej pogrążała się w militarystycznym i ekspansywnym nacjonalizmie. Wzrost nacjonalizmu i ruchów ultra-nacjonalistycznych stworzył nową arenę dla Yakuzy, która zaczęła działać jako nieoficjalna siła wspierająca rządowe i militarne cele, często w tajnych operacjach czy w zastraszaniu przeciwników politycznych. W tym okresie nastąpił także rozwój powiązań Yakuzy z polityką i wysokimi urzędnikami państwowymi, co dawało jej ochronę i wpływy. Jednocześnie Yakuza kontynuowała rozwój swoich tradycyjnych działalności przestępczych, takich jak hazard, prostytucja czy wymuszenia, adaptując się do zmieniających się warunków społeczno-gospodarczych. W latach 30. XX wieku, Yakuza zaczęła także coraz bardziej angażować się w międzynarodowy handel, w tym w przemyt opium, co przyczyniło się do dalszego wzrostu jej wpływów i zasięgu działania.

 

 

II Wojna Światowa

W trakcie II Wojny Światowej, Yakuza odgrywała znaczącą, choć często ukrytą rolę w społeczeństwie japońskim. Wojenne warunki i ogólnokrajowe mobilizacje przyczyniły się do dalszego zatarcia granicy między legalnymi a nielegalnymi działaniami, tworząc nowe możliwości dla przestępczych organizacji. Yakuza, wykorzystując swoje umiejętności organizacyjne i rozległe sieci kontaktów, angażowała się w różnorodne działania, od czarnorynkowego handlu i dystrybucji deficytowych towarów po współpracę z rządowymi agencjami w celu utrzymania porządku i stabilności wewnętrznej. W związku z ograniczeniami w dostawach i surowcami, Yakuza często kontrolowała kluczowe dla wojennej gospodarki zasoby, takie jak żywność, paliwo czy nawet leki, wykorzystując je do własnego wzbogacenia i zwiększenia wpływów.

 

 

Yakuza w Okresie Powojennym

Po zakończeniu II wojny światowej, Japonia przeżywała okres odbudowy i chaosu, co stworzyło idealne warunki do rozwoju Yakuzy. W tym czasie organizacja ta zaczęła angażować się w czarny rynek i inne nielegalne działania, aby zaspokoić rosnące zapotrzebowanie na dobra i usługi niedostępne w zrujnowanej gospodarce. Yakuza wykorzystywała swoje koneksje i zasoby do zapewnienia dostępu do towarów, takich jak żywność, paliwo i lekarstwa, co znacznie zwiększyło jej wpływy i reputację. W tym okresie krystalizowały się też powiązania między Yakuza a polityką, zwłaszcza z konserwatywną Partią Liberalno-Demokratyczną, co umocniło jej wpływ w japońskim społeczeństwie.

 

 

Ekspansja (1960~70)

 W latach 60. i 70. XX wieku, Yakuza rozszerzyła swoje działania na bardziej zorganizowaną przestępczość, w tym na handel narkotykami i bronią. Grupy Yakuzy zaczęły także inwestować w legalne przedsięwzięcia, takie jak budownictwo, nieruchomości i rozrywka. W tych dekadach nastąpił również rozwój międzynarodowy, gdzie Yakuza zaczęła współpracować z innymi organizacjami przestępczymi na świecie, w tym z włoską mafią i chińskimi triadami. Ta ekspansja umocniła jej pozycję jako globalnego gracza w świecie przestępczym.

 

 

Wewnętrzne konflikty i rozłamy lat 80-tych

 W latach 80. i 90. XX wieku, wewnętrzne konflikty i rywalizacja między różnymi frakcjami Yakuzy zaczęły narastać. Jednym z najbardziej znaczących konfliktów była tzw. Wojna Yama-Ichi w latach 80., będąca krwawą bitwą między dwoma głównymi frakcjami Yamaguchi-gumi. Ta wewnętrzna walka doprowadziła do setek zabójstw i akcji odwetowych, co zwróciło na Yakuze uwagę publiczną i organów ścigania, prowadząc do zwiększonej presji prawnej i policyjnej na tę organizację.

 

 

Nowe wyzwania i adaptacja w XXI wieku

 W XXI wieku Yakuza zmaga się z nowymi wyzwaniami, w tym ze zwiększoną presją ze strony japońskiego rządu, który wprowadził szereg środków mających na celu ograniczenie jej działalności. Ustawa o Zapobieganiu Nielegalnym Działaniom Grup Zorganizowanych, wprowadzona w 1992 roku, oraz późniejsze poprawki, znacznie utrudniły działalność Yakuzy, ograniczając jej zdolność do prowadzenia biznesu i rekrutacji nowych członków. W odpowiedzi na to, wiele grup Yakuzy zaczęło poszukiwać nowych metod działania, w tym przenosząc część swojej działalności do cyberprzestrzeni i angażując się w bardziej wyrafinowane formy przestępczości gospodarczej.

 

 

 

Kto „założył” yakuzę?

Wczesna historia Yakuzy, obejmująca okresy Edo, Meiji i Taisho, nie jest związana z jedną dominującą postacią, która można by uznać za najważniejszą. Ze względu na charakter i strukturę Yakuzy jako zdecentralizowanej i luźno zorganizowanej federacji różnych grup, trudno jest wskazać jednego indywidualnego lidera, który miałby kluczowy wpływ na całą organizację w jej wczesnych latach. Jednak wśród postaci, które odegrały znaczącą rolę w kształtowaniu wczesnej Yakuzy, wymienia się często Banzuiin Chōbei.

 

 

Banzuiin Chōbei - Początki

Banzuiin Chōbei był znaną postacią w Edo (dawnym Tokio) w XVII wieku. Uważany za jednego z pierwszych „godfatherów” Yakuzy, stał na czele grupy machi-yakko (dosłownie "służący miasta"), która była rodzajem miejscowej obrony przed przestępczością. Jego działania charakteryzowały się obroną zwykłych ludzi przed przemocą i wyzyskiem ze strony bandytów lub skorumpowanych samurajów. W ten sposób Chōbei zdobył uznanie i szacunek wśród lokalnej społeczności, co przyczyniło się do budowania wizerunku Yakuzy jako organizacji mającej swoje korzenie w obronie społeczności lokalnych.

 

 

Władza i wpływy Chōbei

Chōbei był znany ze swojego autorytetu i zdolności do utrzymania porządku w swoim obszarze wpływów. Jego przewodnictwo machi-yakko nie było jedynie kwestią siły, ale również umiejętności negocjacji i zarządzania konfliktami. Choć w pewnym sensie jego działania można uznać za ochronę przed przestępczością, to jednocześnie wchodziły one w szarą strefę prawną. Banzuiin Chōbei i jego grupa wzbudzali zarówno szacunek, jak i strach co stanowiło podstawę dla późniejszego obrazu Yakuzy jako organizacji, która balansuje między działalnością legalną a nielegalną.

 

 

Dziedzictwo Chōbei

Chociaż Banzuiin Chōbei nie był członkiem Yakuzy w dzisiejszym rozumieniu tego słowa, jego działalność i postawa miały znaczący wpływ na kształtowanie się kultury i praktyk związanych z tą organizacją. Jego postać do dziś jest obecna w japońskiej kulturze, często przypominana jako przykład honorowego przestępcy, który stawiał dobro społeczności ponad osobiste interesy. Dziedzictwo Chōbei, jako osoby stojącej na czele grupy stojącej na pograniczu prawa, wpłynęło na formowanie się idei o Yakuza jako o organizacji, która oprócz działalności przestępczej, niosła również pewnego rodzaju kodeks honorowy i zasady.

 

 

 

Yakuza – zakres działalności

 

Zorganizowana przestępczość

Yakuza, znana jako jedna z najbardziej złożonych i rozgałęzionych organizacji przestępczych na świecie, angażuje się w szeroki zakres działalności kryminalnych. Od tradycyjnego hazardu, wymuszeń i handlu narkotykami po bardziej zorganizowane formy przestępczości takie jak handel ludźmi i międzynarodowy przemyt. Grupy Yakuzy prowadzą również działalność w obszarze prostytucji, zarządzając sieciami burdeli i agencji towarzyskich w Japonii i poza jej granicami. Ich działalność rozciąga się także na przestępczość finansową, w tym na oszustwa, pranie brudnych pieniędzy i inne rodzaje oszustw korporacyjnych.

 

 

Nieruchomości

Yakuza od dawna jest zaangażowana w rynek nieruchomości, wykorzystując taktyki zastraszania i przemocy do przejmowania terenów czy nieruchomości. Ta forma działalności często obejmuje tzw. "sōkaiya" - gangsterów specjalizujących się w manipulacji korporacyjnej i szantażu firm. Sōkaiya wykorzystują swoje udziały w firmach do wpływania na decyzje korporacyjne, a także do wyłudzania pieniędzy od przedsiębiorstw w zamian za ochronę przed innymi gangsterami lub skandalami. Dodatkowo, Yakuza jest znana z angażowania się w procedury "jigeya", polegające na zmuszaniu mieszkańców do opuszczenia swoich domów, aby umożliwić rozwój nieruchomości.

 

 

Działalność legalna

Mimo swojej przestępczej działalności, Yakuza utrzymuje również obecność w legalnym biznesie, co często służy jako fasada dla ich nielegalnych operacji. Przedsiębiorstwa prowadzone przez Yakuze lub z jej udziałem obejmują restauracje, bary, kluby nocne, firmy budowlane i inne. Część z tych firm działa w pełni legalnie, choć mogą być wykorzystywane do prania pieniędzy lub innych nielegalnych działań. Ponadto, Yakuza inwestuje w legalne rynki finansowe, nieruchomości i inne sektory gospodarki, co pozwala jej na dywersyfikację źródeł dochodu i zwiększenie swojej ekonomicznej mocy.

 

 

Próby legitimizacji

Próby legalizacji i legitymizacji działań Yakuzy stały się bardziej widoczne w ostatnich dekadach. Organizacja ta stara się przedstawiać w mediach i społeczeństwie obraz „organizacji rycerskiej” ("chivalrous organization" / "ninkyō dantai"), co w pewnym stopniu udało się osiągnąć przez publiczne działania charytatywne i pomoc w czasie katastrof naturalnych. Jednak mimo tych działań, Yakuza nadal pozostaje pod ścisłym nadzorem prawnym i społecznym, a jej działalność jest tematem licznych debat i kontrowersji w Japonii. Ta dwuznaczność - obecność w legalnym biznesie i przestępczym podziemiu - stanowi kluczowy element złożonego obrazu Yakuzy w japońskim społeczeństwie.

 

 

 

Yakuza jako organizacja charytatywna?

Jednym z najbardziej znanych przykładów prospołecznej działalności Yakuzy jest jej reakcja na wielkie trzęsienie ziemi w Kobe w 1995 roku. Yakuza, w szczególności największy jej klan, Yamaguchi-gumi, który ma swoją siedzibę w Kobe, szybko zorganizowała pomoc dla ofiar katastrofy. Oferowała schronienie, żywność, wodę i podstawowe artykuły pierwszej potrzeby dla tych, którzy stracili domy i zostali bez środków do życia. Działanie to było szeroko komentowane w mediach, ukazując Yakuze w nietypowym świetle - jako organizację, która może pełnić pozytywną rolę w społeczeństwie w czasach kryzysu.

 

Podobną reakcję Yakuza wykazała po trzęsieniu ziemi i tsunami w Tōhoku w 2011 roku. Różne klany Yakuzy, w tym Yamaguchi-gumi, Inagawa-kai oraz Sumiyoshi-kai, szybko zareagowały, dostarczając ofiarom katastrofy jedzenie, wodę, koce i inne niezbędne przedmioty. W tym przypadku Yakuza ponownie zademonstrowała swoją zdolność do szybkiego mobilizowania zasobów i efektywnej organizacji pomocy, co było kontrastem do stosunkowo wolniejszej reakcji rządu japońskiego.

 

Poza pomocą w przypadku katastrof naturalnych, Yakuza od czasu do czasu angażuje się w inne działania charytatywne. Przykłady takich działań obejmują organizowanie wydarzeń dla dzieci z ubogich rodzin, wsparcie finansowe dla szkół czy nawet organizowanie lokalnych festiwali i wydarzeń kulturalnych. Te działania są częścią strategii Yakuzy mającej na celu budowanie lepszego wizerunku w społeczeństwie i umacnianie lokalnych więzi społecznych. Jednak mimo tych działań, wizerunek Yakuzy jako organizacji przestępczej pozostaje dominujący, a jej działania charytatywne są często postrzegane jako sposób na poprawę swojego publicznego wizerunku i zyskanie większej akceptacji społecznej.

 

 

 

Jak zbudowana jest yakuza?

 

Ogólna struktura

Współczesna Yakuza charakteryzuje się silnie hierarchiczną i złożoną strukturą, która przypomina rodzaj rodziny lub klanu. Na szczycie hierarchii znajduje się "oyabun" (dosłownie "ojciec roli"), który jest liderem całej organizacji. Oyabun ma absolutną władzę i jest traktowany z głębokim szacunkiem przez pozostałych członków. Bezpośrednio pod nim znajdują się "saikō-komon" (najwyżsi doradcy) oraz "wakagashira" (zastępcy), którzy zarządzają poszczególnymi regionami lub sektorami działalności. Dalsza struktura składa się z "kumichō" (szefów klanów), "shateigashira" (młodszych szefów) i innych rang, które określają pozycję członka w organizacji. Każdy klan Yakuzy funkcjonuje jako oddzielna jednostka, choć wszystkie są powiązane i podlegają centralnemu przywództwu.

 

 

Klany i rodziny

Yakuza dzieli się na wiele klanów, zwanych także "gumi" lub "familie". Najbardziej znane klany to Yamaguchi-gumi, Inagawa-kai i Sumiyoshi-kai, z których każdy posiada własną sieć powiązań i działalności. Klany te mogą zawierać mniejsze grupy, zwane "bōryokudan" (grupy przemocy), które działają lokalnie. Wewnątrz tych grup funkcjonują jeszcze mniejsze jednostki, zwane "kobun" (dzieci), które są bezpośrednimi podwładnymi ich oyabunów. Struktura ta pozwala na efektywne zarządzanie i koordynację działań w całej Japonii, a także umożliwia rozprzestrzenianie wpływów Yakuzy poza granicami kraju.

 

 

 

Główne tradycje Yakuzy

 

Irezumi (入れ墨, "wtrysk tuszu") - Tatuaże Yakuzy

Irezumi to tradycyjne japońskie tatuaże, często obejmujące niemal całe ciało. Charakterystyczne dla członków Yakuzy, te wyrafinowane i często symboliczne dzieła sztuki służą jako oznaka ich poświęcenia i lojalności wobec organizacji. Tatuaże te są zarówno dowodem odwagi, jak i poświęcenia, ze względu na ból i czas poświęcony na ich wykonanie.

 

 

Yubitsume (指詰め, "skracanie palców") - Rytuał obcięcia palca

Yubitsume to rytuał samokarania, polegający na odcięciu członu małego palca u ręki. Praktyka ta jest wyrazem przeprosin za błędy lub wykroczenia wobec organizacji. Utrata palca symbolizuje także osłabienie chwytu samurajskiego miecza, co zwiększa zależność członka Yakuzy od swojego oyabuna (przywódcy).

 

 

Sakazukigoto (盃事, "sprawa kieliszka") - Ceremonia przyjęcia do Yakuzy

Sakazukigoto to ceremonia, w której nowy członek oficjalnie dołącza do Yakuzy poprzez wymianę kieliszków sake z oyabunem. Ten rytuał symbolizuje nawiązanie rodzinnego związku między oyabunem a jego podwładnym (kobunem) oraz zobowiązanie do lojalności i posłuszeństwa.

 

 

Oyabun-Kobun (親分子分, "rodzic-dziecko") - Relacja hierarchiczna

Oyabun-Kobun to system relacji oparty na hierarchii i lojalności, przypominający związek rodzic-dziecko. Członkowie niższych rang są zobowiązani do posłuszeństwa i lojalności wobec swoich bezpośrednich przełożonych, co zapewnia dyscyplinę i strukturę w organizacji. Ta struktura odzwierciedla tradycyjne japońskie wartości rodzinne i społeczne.

 

 

Yakuza: Adaptacja i przemiana

W XXI wieku Yakuza przechodzi znaczące zmiany, przystosowując się do nowych realiów społecznych i prawnych w Japonii. Zmniejsza się liczba członków oraz widoczność organizacji, częściowo ze względu na coraz ostrzejsze prawo antymafijne i naciski ze strony rządu. Yakuza coraz bardziej skłania się ku działaniom w szarej strefie ekonomii, unikając bezpośredniego zaangażowania w tradycyjną przestępczość. Zauważalna jest także rosnąca tendencja do inwestowania w legalne przedsięwzięcia, od nieruchomości po technologie. Ciekawostką jest fakt, że Yakuza zaczęła korzystać z nowoczesnych technologii, w tym mediów społecznościowych, do rekrutacji nowych członków i promowania swoich działań.

 

W obliczu rosnącego nacisku ze strony społeczeństwa i władz, przyszłość Yakuzy stoi pod znakiem zapytania. Organizacja musi zmierzyć się z wyzwaniami, takimi jak zmniejszająca się liczba młodych rekrutów, zwiększone działania śledcze i zmiany w społecznych postawach wobec przestępczości zorganizowanej. Yakuza znajduje się na rozdrożu, gdzie musi zdecydować, czy dostosować się do nowych realiów i przetrwać, czy też zmierzyć się z możliwością dalszego marginalizowania i osłabienia swojej pozycji. Niektórzy eksperci sugerują, że Yakuza może ewoluować w kierunku bardziej skrytej i złożonej sieci przestępczej, koncentrując się na cyfrowych formach przestępczości, aby utrzymać swoje wpływy i dochody.